مفهوم شناسی مخالفت و موافقت حديث با قرآن - صفحه 37

مفهوم‌شناسي مخالفت و موافقت حديث با قرآن

مجتبي نوروزي ۱

حسن نقي‌زاده ۲

چکيده

يکي از معيار‌هاي نقد متن حديث (نقد داخلي) موافقت و مخالفت با قرآن است. اين معيار ـ که از رهنمودهاي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و معصومان عليهم السلام به دست آمده است، به «اخبار عرض» شهرت يافته است. مضمون اين احاديث، اين است که حديثي را که موافق با قرآن است، بپذيريد و حديثي را که مخالف قرآن است، دور اندازيد.
اين احاديث به دو صورت: مطلق (بدون فرض تعارض) و در ضمن اخبار ترجيح آمده است. در مورد مفهوم و معناي موافقت و مخالفت در هر دو قسم از اين روايات، اقوال مختلفي از سوي اصوليان مطرح شده است.
اين مقاله، ضمن يادکرد روايات عرض و مفاد آنها، ديدگاه‌هاي مختلف در معناي موافقت و مخالفت حديث با قرآن را بررسي و سرانجام، پس از نقد و بررسي آنها نظريه برتر و قابل پذيرش در اين زمينه را مطرح خواهد نمود. شايد واکاوي مسأله از طريق نمونه‌هايي که فقها در آثار فقهي خود بيان داشته‌اند، ميسر گردد.

کليد واژه‌ها: اخبار عرض، اخبار ترجيح، موافقت حديث با قرآن، مخالفت حديث با قرآن، معيار صدق و کذب حديث، حديث موضوع.

مقدمه

بحث نقد حديث، همزمان با جعل روايات در عصر رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم آغاز گرديد و پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم ضمن هشدار به موقع نسبت به آفت جعل و وضع، درباره معيار‌هاي نقد حديث سخن گفت.
از معيار‌هاي مهم نقد متن حديث، عدم مخالفت آن با قرآن است. مفهوم ابتدايي آن، اين است که روايت را بايد با قرآن سنجيد و حديثي که مخالف کتاب الهي بود، ارزشي ندارد و تنها روايت موافق با قرآن مي‌تواند براي ما حجت باشد. اين معيار ـ که اولين بار توسط پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم مطرح گرديد ـ بعدها

1.دانشجوي دکتري مدرسي معارف اسلامي دانشگاه فردوسي مشهد.

2.استاديار و عضو هيأت علمي دانشگاه فردوسي مشهد.

صفحه از 58