مهدويت نگارى در قرن دوازدهم

پرسش :

در قرن دوازدهم چه کتاب هایی در مورد امام مهدی(ع) به نگارش در آمده است؟



پاسخ :

الف - آثار موجود

۱. الإشاعه لأشراط الساعه، سيّد شريف محمّد بن رسول برزنجى شافعى (م ۱۱۰۳ ق).

اين كتاب، چاپ هاى متعدد دارد. نويسنده در اين اثر، علائم قيامت را برشمرده است. كتاب، داراى سه باب است : باب اوّل، علائم بعيده قيامت كه به وقوع پيوسته و گذشته اند ؛ باب دوم، نشانه هاى متوسط كه ظاهر شده، ولى منقرض نشده اند، باب سوم، علائم و نشانه هاى قريبه. بيشترين بخش اين باب، به امام مهدى عليه السلام و نشانه هاى ظهور اختصاص دارد.

وى مذهب شافعى دارد و از مشايخ تصوّف است.

۲. كشف التعميه فى حكم التسميه.

اين كتاب با تحقيق حميد ميرزايى تبريزى توسط انتشارات دار الكتب الإسلاميه تهران به چاپ رسيده است.

همچنين كتاب داراى نسخه خطّى در كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى به شماره ۴۲۵۲ است.[۱]

۳. اثبات الهداه بالنصوص والمعجزات.

اين كتاب در هفت جلد به چاپ رسيده است. اواخر جلد ششم و تمام جلد هفتم (ابواب ۳۲ تا ۳۴) به امام مهدى عليه السلام اختصاص دارد و ۸۴۶ حديث در اين زمينه آورده است.

يك باب به امامت مهدى عليه السلام اختصاص دارد. باب ديگر، احاديث عامه را در باره مهدى عليه السلام آورده است. باب سوم به بيان معجزات مهدى عليه السلام اختصاص دارد و باب چهارم در صفات و نشانه هاى ظهور است.

۴. الايقاظ من الهجعه بالبرهان على الرجعه.

اين كتاب در دوازده باب تنظيم شده است، باب اوّل به مقدّمات اختصاص دارد و دوازده مطلب كلّى در چگونگى تعامل با ادلّه بويژه روايات، گوشزد شده است. باب دوم، به ذكر ادلّه امكان و صحّت رجعت اختصاص دارد. باب سوم، به بيان آيات پرداخته است. در باب هاى چهارم تا ششم، وقوع رجعت در امّت هاى پيشين را ذكر مى كند. باب هاى هفتم تا دهم، به وقوع رجعت در امّت اسلام اختصاص دارد. در باب يازدهم، از وقوع دولت پس از دولت مهدوى بحث مى كند و در باب دوازدهم، به پاسخگويى به شبهات منكران رجعت مى پردازد.

مؤلّف در مجموع، بيش از شصت آيه و ششصد حديث در اثبات رجعت با ذكر منابع و حذف اسناد آورده است.

اين كتاب، داراى نسخه هاى خطّى متعدد و ترجمه به زبان فارسى است و در سال ۱۳۸۱ ق در قم به چاپ رسيده است.

اين سه اثر، از محمّد بن حسن حرّ عاملى (م ۱۱۰۴ ق)، فقيه بزرگ اماميه اند.

۵. المحجّه فيما نزل فى القائم الحجّه.

در اين كتاب، آيات مؤوّل به مهدى عليه السلام با احاديث مربوط گردآورى شده است و در مجموع ۶۱ سوره، نزديك به يكصد و چهل آيه به مهدى عليه السلام تأويل شده است. اين مجموعه در ۱۲۱ فصل تنظيم شده است و مؤلّف فقط به آوردن احاديث ذيل آيات بسنده كرده و از هر گونه داورى پرهيز نموده است.

ترجمه فارسى آن با عنوان سيماى حضرت مهدى در قرآن به چاپ رسيده است.

۶. تبصره الولى فيمن رأى القائم المهدى عليه السلام

در اين كتاب، ملاقات ۱۲۴ نفر با امام زمان عليه السلام گزارش شده است. اين كتاب، نسخه هاى خطّى متعدد دارد و در دو نوبت در سال هاى ۱۲۷۲ ق و ۱۴۱۱ ق به چاپ رسيده است.

اين دو اثر از سيد هاشم بحرانى (م ۱۱۰۷ ق)، از علماى بزرگ شيعه، است.

۷. توقيعات امام ثانى عشر.

در سال ۱۳۱۳ ق در هند چاپ سنگى شده است.

۸. رجعت.

در سال ۱۳۶۷ ش در تهران به چاپ رسيده است. اين كتاب شاملِ چهارده حديث در ملاحم و علائم ظهور و رجعت است. از اين اثر ۵۹ نسخه خطّى در كتاب خانه هاى ايران، شناسايى شده است.[۲]

۹. بحار الأنوار.

علّامه مجلسى جلد سيزدهم از دوره بيست و پنج جلدى بحار الأنوار را به «تاريخ الامام الثانى عشر» اختصاص داده است كه در چاپ جديد، جلدهاى ۵۱ - ۵۳ اند. اين بخش از كتاب بحار الأنوار، ترجمه هاى متعدد دارد كه معروف ترين آن، مهدى موعود ترجمه على دوانى است. اين مجلّدات حاوى ۳۱ باب است كه از ولادت آغاز مى شود و به توقيعات ختم مى گردد.

از اين اثر، دو ترجمه مخطوط نيز در منابع گزارش وجود دارد.

ترجمه از ناشناخته. نسخه شماره ۱۱۳۲ كتاب خانه شيخ حيدر على مؤيّد.

ترجمه از محمّد حسن بن محمّد ولى اروميه اى افشار. نسخه شماره ۵۱۶۶ كتاب خانه آيه اللَّه مرعشى قم و شماره ۱۸ كتاب خانه گوهرشاد مشهد و نيز شماره ۱۵۸ كتاب خانه آستان قدس رضوى مشهد.[۳]

اين آثار، از علّامه محمّدباقر مجلسى (م ۱۱۱۰ ق) هستند.

۱۰. اثبات الرجعه[۴]، حسن بن عبد الرزاق لاهيجى (م ۱۱۲۱ ق).

اين رساله، توسط جناب آقاى على صدرايى خويى تصحيح شده و توسط انتشارات مسجد انگجى تبريز به چاپ رسيده است. لاهيجى اين كتاب را در چهار فصل با حدود شصت حديث به فارسى نگاشته است. نسخه اى از اين اثر در كتاب خانه مجلس به شماره ۲۸۵ موجود است.

وى از عالمان شيعى است.

۱۱. مثنوى نرگسدان، ملّا اسماعيل ذبيحى (م ۱۱۵۰ ق).

اين كتاب، چاپ سنگى اى به سال ۱۳۲۵ ق در تبريز دارد و داراى نسخه هاى متعدد در كتاب خانه ملك و دانشگاه تهران است.[۵]

وى شيعه است.

۱۲. فتح المنّان شرح الفوز و الأمان فى مدح صاحب الزمان، احمد بن على بن عمر بن صالح عدوى (م ۱۱۷۳ ق).

از نويسندگان مصرى و داراى مذهب اهل سنّت است.

اين كتاب كه شرح قصيده «الفوز والأمان» شيخ بهايى است -، در سال ۱۲۸۸ ق در قاهره به چاپ رسيده است.

۱۳. من علامات القيامه الكبرى، المسيح، الدجال واسرار الساعه، محمّد بن احمد سفارينى (م ۱۱۸۸ ق).

در سال ۱۴۰۷ ق در قاهره به چاپ رسيده است.

وى از عالمان حنبلى مذهب اهل سنّت است.

۱۴. العرف الوردى فى دلائل المهدى، عبد الرحمان بن مصطفى عيدروس يمنى (م ۱۱۹۲ ق).

داراى نسخه خطّى در كتاب خانه سلطنتى برلين، به شماره ۲۷۳۲ است.

اطلاعاتى از مؤلف به دست نيامد.

۱۵. الذخيره فى المحشر فى مولد الإمام المنتظر، محمّد ابو عزيز خَطّى بحرانى (م ۱۲۰۰ ق).

در سال ۱۳۷۴ ق، در نجف به چاپ رسيده و نسخه هاى فراوان دارد و با عنوان مولد الإمام الحجّه القائم نيز به چاپ رسيده است.[۶]

مؤلّف، از علماى شيعى امامى ناحيه «خَط» در شمال عربستان (بحرينِ تاريخى) است.

۱۶. عوالم العلوم و المعارف، عبداللَّه بحرانى (م ۱۱۱۰ق).

بخش مربوط به حضرت مهدى از اين كتاب با عنوان الإمام الحجّه بن الحسن عليه السلام در پنج مجلّد، چاپ شده است. در اين پنج مجلّد، ۲۹۲۶ حديث در بيست و يك عنوان كلّى تنظيم شده است كه عبارت اند از : نسبه، احوال امه، حمله و ولادته، اسمائه و القابه، حليته و شمائله، الآيات المؤوّله، النصوص على امامته و غيبته، إخبار الكهنه و الملوك به، خصاله، معجزاته، اثبات الغيبه، عله الغيبه، نوابه، حال الشيعه فى غيبته، وظائف الإمام فى الغيبه، من ادعى الرويه، علامات الظهور، يوم الخروج، كيفيه خروجه، سيرته و اخلاقه عند الظهور، و الرجعه.

نسخه هاى خطّى اين اثر در كتاب خانه آيه اللَّه مرعشى قم به شماره ۳۵۴، كتاب خانه دانشگاه تهران به شماره ۶۶۰۷ و كتاب خانه مجلس شوراى اسلامى به شماره ۱۲۷۰ موجودند.

ب - آثار مفقود

۱۷. مولد القائم،[۷]سيّد هاشم بحرانى (م ۱۱۰۷ ق).

۱۸. رساله فى تحريم تسميه صاحب الزمان،[۸]سليمان ماحوزى (م ۱۱۲۱ ق).

۱۹. اثبات الرجعه،[۹]جمال الدين محمّد بن آقا حسين خونسارى (م ۱۱۲۵ ق).

۲۰. ارشاد الجهله المصرين على انكار الغيبه والرجعه.[۱۰]

۲۱. الرجعه.[۱۱]

اين دو اثر، از محمّد هاشم خراسانى (م بعد از ۱۱۲۸ ق) است.

اين چهار تن، همگى از عالمان شيعى امامى اند.

۲۲. حيات الأموات بعد الموت،[۱۲]احمد بحرانى (م ۱۱۳۱ ق).

وى، عالمى شيعى است.

۲۳. حيات الأموات،[۱۳]آقا حسين خوانسارى (م ۱۱۳۱).

۲۴. القصيده فى استقبال الفوز و الأمان فى مدح صاحب الزمان،[۱۴]امير محمّد ابراهيم بن محمّد معصوم قزوينى (م ۱۱۴۵ ق).

از عالمان امامى و رياضيدان و محدّث است.

۲۵. النوافح القريبه الكاشفه عن خصائص الذات المهديه.[۱۵]

۲۶. الهدايه النديه فيما جاء فى فضل ذات المهديه.[۱۶]

اين دو اثر، از قطب الدين مصطفى بن كمال الدين بكرى (م ۱۱۶۲ ق) است.

مؤلف، از سنّيان حنفى مذهب است.

۲۷. رساله فى المهدى.[۱۷]

۲۸. الروض الوردى فى اخبار المهدى.

نسخه خطّى اين كتاب، در كتاب خانه صاحب عبقات الأنوار (كه امروزه «كتاب خانه سيّد ناصر حسين» ناميده مى شود)، در لكنوى هند، موجود است.[۱۸]

اين دو اثر از جعفر بن حسن بن عبد الكريم برزنجى (م ۱۱۷۷ ق) است.

وى، از مفتيان شافعى مذهب است.

۲۹. جمع الأحاديث القاضبه بخروج المهدى،[۱۹]محمّد بن اسماعيل صنعانى (م ۱۱۸۲ ق).

از عالمان اهل سنّت و معاصر محمّد بن عبد الوهّاب است.

۳۰. رساله فى المهدى،[۲۰]ادريس بن محمّد بن حمدونى عراقى فارسى (م ۱۱۸۳ ق).

۳۱. الحاشيه على اثبات الرجعه،[۲۱]سيّد مير على نقى سامان (ق ۱۲ ق).

نويسنده، شيعى مذهب است.

۳۲. غيبت و علائم ظهور،[۲۲]ناشناس (ق ۱۲ ق).

۳۳. گلدسته معانى، سيّد جلال الدين زيد پورى هندى (ق ۱۲ ق).

مثنوى بلند و لطيف در ۱۶۵۷ بيت در مدح امام زمان عليه السلام است.[۲۳]

ظاهراً از شاعران شيعى است.

۳۴. مشيّد الأركان فى النص على صاحب الزمان، عبد الواحد بن محمّد عاملى (ق ۱۲ ق).

اين كتاب، سه بخش دارد : ضرورت وجود حجّت، نصوص (احاديث) رسيده از ائمّه در باره مهدى عليه السلام و تولّد و ديدار كنندگان.[۲۴]

مؤلّف، از عالمان شيعى است.

۳۵. ترجمه دعاى ندبه،[۲۵]مولى رفيع گيلانى (ق ۱۲ م).

از عالمان شيعى است.


[۱]كتاب نامه حضرت مهدى عليه السلام : ج ۲ ص ۵۹۵.

[۲]ر. ك : فهرستگان حديث و علوم حديث : ج ۴ ص ۹۳ - ۹۹.

[۳]ر. ك : فهرستگان نسخه هاى خطّى حديث و علوم حديث شيعه : ج ۳ ص ۴۵.

[۴]الذريعه : ج ۱ ص ۹۲.

[۵]كتاب نامه حضرت مهدى عليه السلام : ج ۲ ص ۶۲۷.

[۶]كتاب نامه حضرت مهدى عليه السلام : ج ۱ ص ۳۶۰.

[۷]الذريعه : ج ۲۳ ص ۲۷۵.

[۸]الذريعه : ج ۱۱ ص ۱۳۸.

[۹]الذريعه : ج ۱ ص ۹۱.

[۱۰]همان : ص ۵۱۳.

[۱۱]الكواكب المنتشره : ص ۸۱۳.

[۱۲]لؤلؤ البحرين.

[۱۳]الذريعه : ج ۷ ص ۱۱۶.

[۱۴]تتميم أمل الآمل : ص ۵۴.

[۱۵]هديه العارفين : ج ۲ ص ۴۵۰.

[۱۶]كتاب نامه حضرت مهدى عليه السلام : ج ۲ ص ۷۸۰.

[۱۷]همان : ج ۱ ص ۴۰۷.

[۱۸]همان : ص ۴۱۵. گفتنى است مير حامد حسين، بخش هايى از اين كتاب را در استقصاء الأفحام در بحث تولد و نسب مهدى عليه السلام عيناً نقل كرده است.

[۱۹]معجم المؤلّفين : ج ۹ ص ۵۶.

[۲۰]كتاب نامه حضرت مهدى عليه السلام : ج ۱ ص ۴۱۰.

[۲۱]الذريعه : ج ۶ ص ۹.

[۲۲]الذريعه : ج ۱۶ ص ۸۳.

[۲۳]الذريعه : ج ۱۸ ص ۲۱۳.

[۲۴]كتاب نامه حضرت مهدى عليه السلام : ج ۲ ص ۶۴۹.

[۲۵]الذريعه : ج ۲۶ ص ۱۹۷.



بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت