الأمالی الخَمیسیة ـ منبع عاشوراپژوهی

در امالی کنونی، در جلد نخست، یک مجلس به فضایل کلّی اهل بیت(ع) اختصاص دارد و فصلی نیز ویژه فضیلت امام حسین(ع) و مقتل و اخبار ایشان است و در جلد دوم این مجموعه نیز فصلی مربوط به عاشورا و روزه آن است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۷۳

ابو الحسین یحیی بن حسین بن اسماعیل شجری (۴۱۲ ـ ۴۷۹ یا ۴۹۹ ق)،[۱]از محدّثان قرن پنجم هجری و از سادات حسنی است. او را جانشین پدرش الموفّق حسین بن اسماعیل دانسته اند که پیشوای زیدیان در گرگان و دیلم بود و ابن حجر، وی را نیز زیدی مذهب خوانده است؛[۲]امّا درج نام او در فهرست شیخ منتجب الدین رازی ـ که ویژه شرح حال عالمان امامی مذهب پس از شیخ طوسی تا زمان مؤلّف است ـ نشان می دهد که منتجب الدین، او را امامی مذهب یا دست کم، زیدی مستبصر می داند. شیخ منتجب الدین در دو جا او را ثقه و حافظ خوانده و در یک جا وی را عالمی نسب شناس دانسته است.[۳]

او از استادان متعدّدی مانند: ابن غیلان، ابن زیده، عتیقی و صوری حدیث شنید و محدّثان بسیاری مانند: محمّد بن عبد الواحد دقّاق، نصر بن مهدی و ابو سعید یحیی بن طاهر سمّان، از او روایت کرده اند.[۴]

یحیی بن حسین شجری در روزهای دوشنبه و پنجشنبه برای عدّه ای، روایتْ املا می کرده که مجالس پنجشنبه او را در کتابی به نام الأمالی الخمیسیة گرد آوردند و بعدها قاضی شمس الدین جعفر بن احمد و سپس قاضی محیی الدین محمّد بن احمد قُرَشی ـ که هر دو، خود، از عالمان بودند ـ امالی او را مرتّب کردند و ترتیب کنونی کتاب، حاصل کار محیی الدین قرشی است.

شجری، احادیث را با سلسله سند کامل می آورد و حتّی گاه به زمان اخذ و تحمّل (دریافت) حدیث هم اشاره می کند و پس از او نیز این کتاب با سلسله سند، به دست عالمان رسید و این در کنار شخصیت مؤلّف، موجب استقبال عالمان از کتاب او شد و آن را به عنوان یکی از کتب مقبول حدیث در آورد.

در امالی کنونی، در جلد نخست، یک مجلس به فضایل کلّی اهل بیت(ع) اختصاص دارد و فصلی نیز ویژه فضیلت امام حسین(ع) و مقتل و اخبار ایشان است[۵]و در جلد دوم این مجموعه نیز فصلی مربوط به عاشورا و روزه آن است.[۶]گفتنی است فصل مربوط به مقتل و اخبار امام حسین(ع)، از مفصّل ترین فصول کتاب الأمالی الخمیسیة است[۷]و شجری در آن جا افزون بر احادیث، برخی گزارش ها، حکایات و کرامت ها را نیز با همان شیوه معمول محدّثان، با ذکر اسناد، آورده است.

[۱]. در باره تاريخ وفات شجرى، اختلاف است؛ امّا تاريخ تولّدش را از تصريح خودش ـ آن جا كه در باره مرگ استادش سخن مى گويد ـ مى توان دانست: «و در روز جمعه، بيست و هشتم شعبان سال ۳۹۰، بيست و دو سال قبل از تولّد من، دفن گرديد (الأمالى، شجرى: ج ۱ ص ۱۴۹).

[۲]. لسان الميزان: ج ۶ ص ۲۴۷ .

[۳]. فهرست أسماء علماء الشيعة: ص ۲۰۰ ش ۵۳۹ و ص ۲۰۲ ش ۵۴۳ .

[۴]. لسان الميزان: ج ۶ ص ۲۴۷ .

[۵]. الأمالى، شجرى: ج ۱ ص ۱۴۸ و ۱۵۹ .

[۶]. الأ مالى، شجرى: ج ۲ ص ۸۰ ـ ۸۸ .

[۷]. الأمالى، شجرى: ج ۱ ص ۱۵۹ ـ ۱۹۳ .