دنیا در لغت، قرآن و حدیث

دنیا ، در لغت

دنیا ، مؤنّث «أدنى (نزدیکتر) » از ریشه «دنو» به معناى «نزدیک بودن» است و براى زندگى قبل از مرگ ، صفت واقع مى شود در مقابل «آخرت» که براى زندگى پس از مرگ ، صفت واقع مى شود . ابن فارس در تبیین ریشه کلمه «دنیا» مى گوید :

الدال والنون والحرف المعتلّ أصل واحد یقاس بعضه على بعض وهو المقاربة ، ومن ذلک الدَّنی ، وهو القریب ، من دنا یدنو ، وسُمّیت الدّنیا لدنوّها .[۱]

دال و نون و واو (دنو) ، به معناى نزدیکى است ، و از همین ریشه است کلمه «دَنىّ» به معناى «نزدیک» ، از «دَنا یدنو» . و دنیا را به خاطر نزدیک بودنش «دنیا» نامیده اند .

سایر لغویان نیز این واژه را همین گونه ریشه یابى و معنا کرده اند .[۲]

دنیا ، در قرآن و حدیث

قرآن کریم ، زندگى پیش از مرگ را گاه «زندگى دنیا»[۳]مى نامد ، مانند:

« یعْلَمُونَ ظَـهِرًا مِّنَ الْحَیوةِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الاْآخِرَةِ هُمْ غَـفِلُونَ.[۴]از زندگى دنیا ، ظاهرى را مى شناسند و از آخرت غافل اند »  .

و گاه آن را «زندگى نخست» مى خواند ، مانند:

« لَهُ الْحَمْدُ فِى الاْءُولَى وَ الاْآخِرَةِ .[۵]ستایش ، در زندگى نخست و زندگى پسین ، ویژه اوست »  .

و گاه با تعبیر «أدنى» به آن اشاره مى نماید ، مانند :

«یأْخُذُونَ عَرَضَ هَـذَا الأَْدْنَى.[۶]متاع این [زندگىِ] نزدیک تر (/ پست تر) را مى گیرند »  .

و گاه آن را «زندگى زودگذر (العاجلة ) » مى نامد، مانند:

«من کانَ یرِیدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِیهَا مَا نَشَاءُ لِمَن نُّرِیدُ .[۷]هر که خواهان گذراست ، در همین دنیا آنچه را بخواهیم ، به هر که بخواهیم ، مى دهیم »  .

با تأمّل در آیات و احادیثى که کلمه «دنیا»[۸]در آنها به کار رفته است ، روشن مى شود که این واژه در احادیث اسلامى سه کاربرد دارد :

۱ . جهانِ پیش از مرگ و زندگى در آن (در مقابل جهانِ پس از مرگ و زندگى در آن ) . این کاربرد ، هماهنگ با معناى لغوى «دنیا»ست .

۲ . بهره گیرى از امکانات جهانِ پیش از مرگ در جهت تأمین نیازهاى مادّى و معنوى ، و دنیوى و اُخروى در کنار هم .

۳ . بهره گیرى از امکانات جهانِ پیش از مرگ در جهت تأمین خواسته هاى مادّى به بهاى از دست دادن ارزش هاى معنوى و آسایش اُخروى .

دنیا به معناى اوّل ، از آیات الهى و نشانه هاى حکمت و قدرت اوست ، به معناى دوم ، دنیاى ستوده و به معناى سوم ، دنیاى نکوهیده است .