نهج الایمان

بخش عمده ی کتاب در بیان فضایل امام علی(ع) است.

نهج الایمان تألیف زین الدین علی بن یوسف بن جبیر (قرن هفتم هجری) در ۴۸ فصل تنظیم شده است؛ مؤلف در آغاز می گوید که کتابی بزرگ در امامت را تدارک دیده بوده اما مشکلات زندگی مانع از تألیف آن شده و به این مقدار بسنده کرده که آب دریا را اگر نتوان کشید هم بقدر تشنگی باید چشید. با این همه مناقب نقل شده در این کتاب را کم از بسیار و قطره ای از دریای مناقب امیرالمؤمنین(ع) معرفی کرده است.

سپس بیان کرده که مناقب آن حضرت را صحیح و واضح، مشهورتر از خورشید و آشکارتر از صبح بیان کرده و در این مسیر به آیات قرآن، روایات رسول خدا و ائمه علیهم السلام که از شیعه و سنی (مذاهب چهارگانه) نقل شده استناد کرده است.

او تأکید می کند که استناد من به روایات مذاهب چهارگانه به این علت است که هر گونه شک و شبهه زایل شود؛ آنگاه بیان می کند که این روایات را از کتب مختلف جمع کرده که چه بسا تعداد کتب به هزار یا نزدیک به هزار می رسد. با اینهمه از کمی بضاعتش در نقل مناقب شکوه می کند.

ابن جبیر پس از مقدمه ای در وجوب امامت و بیان حقیقت آن، وجوب نصب امام از طرف خدا، شیوۀ حکما در اثبات لزوم امامت، برخی از ادله وجوب امامت، عصمت امام، دلیل افضلیت امام و ذکر برخی از معجزات امیر المؤمنین(ع) به بیان عناوین فصول کتاب پرداخته است. این فصول ۴۸ گانه، با شرحی دربارۀ آیه تطهیر آغاز و با فصلی تحت عنوان مناقب امیر المؤمنین(ع) از کثرت به شماره در نمی آیند، پایان پذیرفته است.

در این کتاب تفسیر آیاتی همچون آیۀ خاتم، «إنّي جاعلک للناس إماماً»، «إنما أنت منذر و لکل قوم هاد»، «یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین»، آیۀ «أولوا الأرحام»، «أولئک هم خیر البریّظ»، «أفمن کان علی بیّنة من ربّه» و «من عنده أمّ الکتاب» آمده و به آنها استناد شده است.

حدیث میثاق، حدیث غدیر، مباهله، علت تسمیۀ امام علی به امیر المؤمنین، حدیث خاصف النعل، «أنت من وأنا منک»، و... برخی دیگر از عناوین کتاب هستند.

شایان ذکر است که فصل ۴۶ دارای چهل حدیث در دلائل امامت امیر المؤمنین(ع) است و در ۲۲ صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده و شایستگی چاپ مستقل دارد.

منابع نهج الإیمان

ابن جبیر در این کتاب از کتبی همچون حلیة الأولیا، نخب المناقب جدش، تفسیر ثعلبی، ارشاد مفید، محاضرات راغب، تفسیر ابوبکر شیرازی (نزول القرآن فی شأن امیر المؤمنین(ع))، تاریخ بلاذری، تاریخ خطیب بغدادی، الولایة والمناقب طبرانی، فصیح الخطب، خصائص نطنزی، کتاب ابونصر قسری، فردوس دیلمی، جمع بین الصحیحین حمیدی، صحیح مسلم، مسند احمد، سنن و صحیح ترمذی، العقد الفرید ابن عبد ربه، الأوراق صولی، شواهد التنزیل، کتاب ابو عبد الله محمد بن سراج، تاریخ طبری، مناقب خطیب خوارزمی، دلالات بطائنی، کافی کلینی، امالی طوسی و ...نقل کرده که برخی از این کتب از بین رفته اند.

او ضمن نقل آیات و روایات به اشعار شعرا نیز اشاره داشته و اشعاری از حمیری، کمیت، دعبل، سید مرتضی علم الهدی، زفر بن یزید بن حذیفه اسدی، عبد الرحمن بن حنبل، عونی، عبدی، ابو فضل تمیمی، ابن حماد، مشتاق، ابن مکی و ... در کتاب خود آورده است.

چاپ نهج الإیمان

نهج الایمان تنها یک بار به تصحیح استاد سید احمد حسینی در سال ۱۴۱۸ق در مجتمع امام هادی مشهد چاپ شده است.

گفتنی است که استاد سید احمد حسینی مؤلف را ابن جبر ضبط کرده - بنابر آنچه که در نسخۀ خطی نهج الإیمان بوده است؛ اما با توجه به نظر شیخ آقا بزرگ ما او را «ابن جبیر» معرفی کردیم.

منبع:

ذریعه، جلد ۲۴، شیخ آقا بزرگ تهرانی

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی