گلگشتي در الطراز - صفحه 82

ـ ابو عبيد احمد بن محمّد هروي (م401 هـ)، کتاب الغريبين؛
ـ ابو القاسم جار الله محمود بن عمر زمخشري (م548 هـ)، کتاب الفائق في غريب الحديث؛
ـ ابو الفرج عبد الرحمان بن علي معروف به ابن جوزي (م597 هـ)، کتاب الاريب في تفسير الغريب؛
ـ مجد الدين ابو السعادات مبارک بن محمّد جزري معروف به ابن اثير (م606 هـ)، کتاب النهاية في غريب الحديث و الاثر؛
و بسياري ديگر از عالمان که نامشان در پايان کتاب روش فهم حديث ۱ و نيز مقاله سير تدوين غريب الحديث (فصلنامه علوم حديث، ش13، مقاله سير تدوين غريب الحديث از استاد عبد الهادي مسعودي) آمده است.
شايان ذکر است که بيشتر تلاشها در اين زمينه پس از ابن‌اثير، بر کتاب وي متمرکز يا از اين کتاب متأثر بوده است.
از تلاشهاي اصحاب ائمه عليهم السلام در غريب‌نگاري که بگذريم، در ميان شيعه، اولين اثر مستقل در اين موضوع، از آن سيد بن طاووس (م664 هـ) است. وي کتاب غريب مسند احمد، اثر ابوعمر الزاهد محمّد بن عبد الواحد لغوي طبري، غلام ثعلب، را مختصر کرد. ( الذريعة إلى تصانيف الشيعة: ج16 ص50) سپس فخرالدين طُريحي ابتدا غريب احاديث الخاصة و سپس مجمع البحرين را نوشت تا به بررسي واژگان غريب احاديث اهل بيت عليهم السلام پرداخته باشد. پس از طريحي، سيد علي‌خان مدني شيرازي، الطراز الاول و الکِناز لما عليه من لغة العرب المعوَّل را نگاشت و در آن، ذيل توضيح بعضي از لغات، فصلي با عنوان «الاثر» ايجاد کرد و در هر ماده، استعمالات حديثي آن را بيان کرد.
اين نوشتار با نگاهي به الطراز و گل‌گشتي در آن، نمونه هايي از تفسيرهاي او و چگونگي روش مؤلف را ارائه داده است.

مؤلف

سيد علي‌خان ملقب به صدر الدين، فرزند نظام الدين احمد بن محمّد معصوم مدني، در مدينه منوره به سال1052هـ چشم به جهان گشود و در سال1066هـ به امر پدرش، به حيدر آباد هند رفت. در آنجا مناصب مهمي از طرف سلطان به وي اعطا شد. پس از 48 سال دوري از وطن، در سال1114هـ به مدينه و مکه بازگشت. آنگاه به عراق رفت و ائمه هدي عليهم السلام را در کربلا و نجف و سامرا و کاظمين زيارت کرد. سپس، براي زيارت امام رضا عليه السلام به خراسان سفر کرد. سال1117هـ به اصفهان وارد شد و بعد از آن، به شيراز رفت و بيشترين سعي خود را به تاليف الطراز معطوف کرد؛ تا اينکه در سال1120هـ در شيراز رحلت کرد و در حرم شاه‌چراغ احمد بن موسي عليهما السلام در جوار جدش،

1.عبد الهادي مسعودي، روش فهم حديث، نشر سمت.

صفحه از 95