به اختصار، نمایندگان متفاوت سرزمین های شیعه نشین را در دوره های متفاوت ذكر می كنیم . شهرهای مدینه و مكّه به سبب آن كه از دوره آغازین وكالت، مركز فعالیت وكیلان بوده اند، مقدّم شده و سپس به مناطق مختلف عراق و آن گاه به مناطق ایران پرداخته ایم .
ترتیب ذكر وكیلان نیز بر حسب تاریخ مندی زمان وكالت آنهاست :
-
مدینه
مفضل بن عمر در دوره امام صادق(ع) ؛[۱]
معلی بن خنیس، در دوره امام صادق(ع) ؛[۲]
نصر بن قاموس، در دوره امام صادق(ع) ؛[۳]
عبد الرحمان بن حجّاج، در دوره امام صادق(ع) تا امام جواد(ع) ؛[۴]
هشام ابن ابراهیم، در دوره امام رضا(ع) ؛[۵]
محمّد بن احمد بن حماد، در دوره امام حسن عسكری(ع) ؛[۶]
یحیی بن محمّد عریضی، در دوره غیبت؛[۷]
-
مكّه
خالد بن نجیح، در دوره امام كاظم(ع) ؛[۸]
علی بن جعفر همّانی، در دوره امام هادی(ع) و امام عسكری(ع) ؛[۹]
-
كوفه
عبد الرحمان بن حجّاج، در دوره امام صادق(ع) تا امام جواد(ع) ؛[۱۰]حیان سرّاج، در دوره امام كاظم(ع) ؛[۱۱]
صفوان بن یحیی، در دوره امام رضا(ع) و امام جواد(ع) ؛[۱۲]
ایوب بن نوح، در دوره امام هادی(ع) ؛[۱۳]
خاندان بنو كولی، در دوره غیبت صغرا؛[۱۴]
خاندان بنی زجوجی، در دوره غیبت صغرا؛[۱۵]
خاندان بنو زراره، در دوره غیبت صغرا؛[۱۶]
عاصمی، در دوره غیبت صغرا؛[۱۷]
ابو جعفر زجرجی، در دوره غیبت صغرا؛[۱۸]
احمد بن محمّد بن سلیمان رازی، در دوره غیبت صغرا.[۱۹]
-
بغداد
عبد الرحمان بن حجّاج، در عصر امام كاظم(ع) تا امام جواد(ع) ؛[۲۰]
زیاد بن مروان قندی، در عصر امام كاظم(ع) ؛[۲۱]
محمّد بن فرج، در دوره امام جواد(ع) و امام هادی(ع) ؛[۲۲]حسین بن عبد ربّه، در عصر امام هادی(ع) ؛[۲۳]
ابو علی بن راشد، در عصر امام هادی(ع) ؛[۲۴]
عروة بن یحیی دهقان، در عصر امام عسكری(ع) ؛[۲۵]
سلیمان نواده زراره، در عصر امام هادی(ع) ؛[۲۶]
احمد بن اسحاق، در دوره غیبت صغرا؛[۲۷]
محمّد بن احمد بن جعفر قطان، در عصر غیبت صغرا؛[۲۸]
حاجز بن یزید وشاء، در عصر غیبت صغرا؛[۲۹]
محمّد بن صالح همدانی، در عصر غیبت صغرا؛[۳۰]
محمّد بن جعفر اسدی رازی، در عصر غیبت صغرا؛[۳۱]
ابو محمّد علی بن علی بن همام؛[۳۲]
ابو عبد اللَّه بن محمّد كاتب ؛[۳۳]
ابو عبد اللَّه باقطانی؛[۳۴]
ابو سهل اسماعیل بن علی نوبختی؛[۳۵]
ابو عبد اللَّه حسن بن وجناء؛[۳۶]جعفر بن متیل؛[۳۷]
احمد بن جعفر بن متیل؛[۳۸]
بلالی، در عصر امام هادی(ع) ، امام عسكری(ع) و ابتدای غیبت صغرا؛[۳۹]
محمّد بن علی شلمغانی، در عصر وكیل دوم؛[۴۰]
مدائنی، در عصر وكیل دوم.[۴۱]
-
سامرا
عثمان بن سعید عمری، در دوره امام هادی(ع) ، امام عسكری(ع) و غیبت صغرا؛[۴۲]
فارس بن حاتم بن ماهویه قزوینی، در دوره امام هادی(ع) ؛[۴۳]
علی بن جعفر همانی، در دوره امام عسكری(ع) ؛[۴۴]
حسن بن احمد در دوره غیبت صغرا.[۴۵]
-
قم
عبد العزیز بن مهتدی قمی، در دوره امام رضا(ع) ؛[۴۶]
زكریا بن آدم قمی، در دوره امام رضا(ع) و امام جواد(ع) ؛[۴۷]
مسافر، در دوره امام جواد(ع) ؛[۴۸]یحیی بن ابی عمران، در دوره امام جواد(ع) ؛[۴۹]
احمد بن حمزه بن یسع، در دوره امام هادی(ع) ؛[۵۰]
احمد بن اسحاق اشعری قمی، در دوره امام عسكری(ع) ؛[۵۱]
محمّد بن احمد بن جعفر قمّی عطار، در دوره امام عسكری(ع) ؛[۵۲]
حسن بن نضر قمی؛[۵۳]
ابا صدام .[۵۴]
-
ری
ابو علی محمّد بن احمد بن حماد مروزی، در عصر امام عسكری(ع) ؛[۵۵]
محمّد بن جعفر اسدی رازی؛[۵۶]
اسدی؛[۵۷]
سبامی.[۵۸]
-
همدان
یحیی بن ابی عمران، در دوره امام جواد(ع) ؛[۵۹]ابراهیم بن محمّد همدانی، در دوره امام جواد؛[۶۰]
علی بن ابراهیم بن محمّد همدانی، در دوره غیبت صغرا؛[۶۱]
محمّد بن علی بن ابراهیم، در دوره غیبت صغرا؛[۶۲]
قاسم بن محمّد بن علی بن ابراهیم، در دوره غیبت صغرا؛[۶۳]
ابو علی بسطام بن علی؛[۶۴]
عزیز بن زهیر؛[۶۵]
ابو عبد اللَّه هارون بن عمران؛[۶۶]
محمّد بن صالح بن محمّد همدانی.[۶۷]
-
آذربایجان
قاسم بن علاء، در دوره غیبت صغرا؛[۶۸]
حسن بن قاسم بن علاء، در دوره غیبت صغرا؛[۶۹]
احمد دینوری.[۷۰]
-
اهواز و بصره
عبد اللَّه بن جندب، در دوره امام كاظم(ع) و امام رضا(ع) ؛[۷۱]علی بن مهزیار، در عصر امام رضا(ع) تا امام هادی(ع) ؛[۷۲]
ابراهیم بن مهزیار، در عصر امام عسكری(ع) ؛[۷۳]
محمّد بن ابراهیم بن مهزیار، در دوره غیبت صغرا؛[۷۴]
محمّد بن نفیس در دوره غیبت صغرا.[۷۵]
-
بیهق، (سبزوار) و نیشابور
فضل بن سنان، در عصر امام رضا(ع) ؛[۷۶]
ابراهیم بن سلامه، در عصر امام رضا(ع) ؛[۷۷]
ایوب بن ناب، در عصر امام عسكری(ع) ؛[۷۸]
ابراهیم بن عبده، در عصر امام عسكری(ع) ؛[۷۹]
محمّد بن شاذان بن نعیم نیشابوری، در عصر غیبت صغرا.[۸۰]
-
سمرقند
علی بن حسین بن علی، در دوره غیبت صغرا؛[۸۱]
ابو محمّد جعفر بن معروف، در دوره غیبت صغرا.[۸۲]
[۱]الغيبة ، طوسى: ص ۲۱۰، بحار الأنوار: ج ۲۷ ص ۳۴۲، تنقيح المقال: ج ۳ ش ۱۲۰۸۴، رجال الكشّى: ج ۲ ص ۶۲۰ ح ۵۹۵.
[۲]الغيبة ، طوسى: ص ۲۱۰، بحار الأنوار: ج ۴۷ ص ۸۱.
[۳]الغيبة ، طوسى: ص ۲۱۰، تنقيح المقال: ج ۳ ش ۱۲۴۵۱.
[۴]الغيبة ، طوسى: ص ۲۰۹.
[۵]تنقيح المقال: ج ۳ ص ۱۲۸۴۶.
[۶]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۷۹۸ ح ۹۸۸.
[۷]كمال الدين : ص ۴۹۷ ح ۱۸ و ص ۴۴۰ ح ۶.
[۸]الخرائج و الجرائح: ج ۲ ص ۷۱۵ ح ۱۴، بصائر الدرجات: ص ۲۸۵، بحار الأنوار: ج ۴۸ ص ۵۴ ح ۵۵.
[۹]الغيبة ، طوسى: ص ۲۱۲، المناقب ، ابن شهرآشوب : ج ۴ ص ۴۲۴، رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۶۵ ح ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰.
[۱۰]الخرائج و الجرائح: ج ۲ ص ۷۱۶ ح ۱۵، تنقيح المقال: ج ۱ ش ۵۶۱۸.
[۱۱]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۷۶۰ ش ۸۷۱ .
[۱۲]رجال النجاشى: ج ۱ ص ۴۳۹ ش ۵۲۲ ، تنقيح المقال: ج ۲ ش ۵۷۸۰ . نيز ، ر.ك: تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(ع) : ص ۱۳۶.
[۱۳]زجاب نجاس: ص ۷۴.
[۱۴]الفصول العشرة فى الغيبة، مفيد: ص ۳۶۱.
[۱۵]الغيبة، طوسى: ص ۱۸۵.
[۱۶]الغيبة، طوسى: ص ۱۸۵ .
[۱۷]كمال الدين : ص ۴۴۳ ح ۱۶.
[۱۸]الغيبة، طوسى: ص ۱۹۷ و ۱۹۸ و ۲۱۲.
[۱۹]الغيبة، طوسى: ص ۱۹۷ و ۱۹۸ و ۲۱۲.
[۲۰]رجال النجاشى: ج ۲ ص ۴۹ ش ۶۲۸، خلاصة الأقوال: ص ۱۱۳، رجال الكشّى: ج ۲ ص ۲۹۳ ش ۸۰۷ و ۸۰۸ و ص ۷۳۵ ش ۸۲۱.
[۲۱]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۷۶۶ ش ۸۸۶ .
[۲۲]الكافى: ج ۱ ص ۳۲۴ ح ۲.
[۲۳]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۰۰ ش ۹۹۲ .
[۲۴]همان جا .
[۲۵]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۴۲ ش ۱۰۸۶ و ص ۸۴۴ ش ۱۰۸۸.
[۲۶]شرح مشيخه تهذيب الأحكام، سيد حسن خرسان (انتهاى جلد ۱۰ تهذيب الأحكام)، ص ۱۳ - ۱۶.
[۲۷]دلائل الإمامة: ص ۲۷۲ و ۲۷۵ - ۲۷۷.
[۲۸]بحار الأنوار: ج ۵۱ ص ۳۰۰ - ۳۰۳؛ دلائل الإمامة: ص ۲۸۳ - ۲۸۵.
[۲۹]الكافى: ج ۱ ص ۵۲۱، كمال الدين : ص ۴۸۸ و ۴۹۹، بحار الأنوار: ج ۵۱ ص ۲۹۴، ۲۹۵ و ۲۹۶.
[۳۰]الكافى: ج ۱ ص ۵۲۱ ح ۱۵، بحار الأنوار: ج ۵۱ ص ۲۹۷.
[۳۱]كمال الدين : ص ۴۵۴ - ۴۶۵ ح ۲۲.
[۳۲]الغيبة، طوسى: ص ۲۲۶ - ۲۲۷.
[۳۳]همان جا.
[۳۴]همان جا.
[۳۵]همان جا.
[۳۶]الغيبة، طوسى: ص ۲۲۶ - ۲۲۷ و ص ۱۹۲، نوابغ الرواة: ص ۹۶، كمال الدين : ص ۵۰۲ ح ۳۱.
[۳۷]الغيبة، طوسى: ص ۲۲۶.
[۳۸]الغيبة، طوسى: ص ۲۲۶.
[۳۹]الغيبة، طوسى: ص ۲۴۵ - ۲۴۶.
[۴۰]تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(ع) : ص ۱۹۵ (به نقل از: تاريخ الاسلام، ذهبى: ج ۲۵ ص ۱۹۱).
[۴۱]الغيبة، طوسى: ص ۲۲۵ - ۲۲۷، بحار الأنوار: ج ۵۱ ص ۳۲۰ - ۳۲۱.
[۴۲]الغيبة، طوسى: ص ۲۱۴.
[۴۳]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۰۹ ش ۱۰۰۸ و ص ۸۰۷ ش ۱۰۰۶.
[۴۴]همان جا.
[۴۵]كمال الدين: ص ۴۹۳ ح ۱۸.
[۴۶]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۷۹۵ ش ۹۷۵ و ۹۷۶.
[۴۷]ر.ك: رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۵۷ ش ۱۱۱۱ - ۱۱۵۱، تنقيح المقال: ج ۱ ش ۴۲۳۶.
[۴۸]المناقب ، ابن شهرآشوب : ج ۴ ص ۳۴۰، كشف الغمّة: ج ۳ ص ۱۰۹، تاريخ قم، محمّد حسين ناصر الشريعة: ۱۳۴.
[۴۹]تاريخ الموصول، ابو زكريا يزيد الأزدى : ج ۲ ص ۳۶۸، المناقب ، ابن شهرآشوب: ج ۴ ص ۳۹۷.
[۵۰]الغيبة، طوسى: ص ۲۵۸، رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۳۱ ش ۱۰۵۳.
[۵۱]تاريخ قم، حسن بن محمّد بن حسن قمّى: ص ۲۱۱.
[۵۲]بحار الأنوار: ج ۵۱ ص ۳۱۶ - ۳۱۷ و ۳۰۰ - ۳۰۳، دلائل الإمامة: ص ۲۸۳ - ۲۸۵، خلاصة الأقوال: ص ۱۴۳.
[۵۳]الكافى: ج ۱ ص ۵۱۷ - ۵۱۸ ح ۴، تنقيح المقال: ج ۳ ص ۱۲۱.
[۵۴]الكافى: ج ۱ ص ۵۱۷ - ۵۱۸ ح ۴، تنقيح المقال: ج ۳ ص ۱۲۱ .
[۵۵]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۴۵ ح ۱۰۸۸.
[۵۶]الكافى: ج ۱ ص ۵۲۴ ح ۲۸، الغيبة، طوسى: ص ۲۵۷.
[۵۷]كمال الدين: ص ۴۴۲ ح ۱۶.
[۵۸]كمال الدين: ص ۴۴۲ ح ۱۶.
[۵۹]بصائر الدرجات: ۲۸۲، المناقب ، ابن شهرآشوب : ج ۴ ص ۳۹۷، تاريخ الموصل: ج ۲ ص ۳۶۸.
[۶۰]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۶۹ ش ۱۱۳۶ و ص ۸۶۶ ش ۱۱۳۱ و ص ۸۳۱ ش ۱۰۵۳.
[۶۱]رجال النجاشى: ج ۱ ص ۲۳۶ ش ۹۲۹.
[۶۲]همان جا .
[۶۳]همان جا .
[۶۴]همان جا.
[۶۵]همان جا.
[۶۶]همان جا.
[۶۷]همان جا.
[۶۸]ر. ك: ج ۵ ص ۹۲ (و اين افراد).
[۶۹]الغيبة، طوسى: ص ۱۹۲.
[۷۰]دلائل الإمامة: ص ۲۸۲ - ۲۸۵، بحار الأنوار: ج ۵۱ ص ۳۰۰ ح ۱۹.
[۷۱]الغيبة، طوسى: ص ۲۱۰ - ۲۱۱.
[۷۲]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۲۵ ش ۱۰۳۸.
[۷۳]رجال الطوسى: ص ۳۸۱ ش ۵۶۳۹ .
[۷۴]كمال الدين: ص ۴۸۷ ح ۸، الغيبة، طوسى: ص ۱۷۰ - ۱۷۱.
[۷۵]مسالك و ممالك، ابو اسحاق ابراهيم اصطخرى: ص ۲۰۲. نيز ، ر.ك: صورة الأرض، ابو القاسم بن حوقل نصيبى: ص ۴۲۶.
[۷۶]رجال الطوسى: ص ۳۶۳ ش ۵۲۸۵، خلاصة الأقوال: ص ۱۳۲، تنقيح المقال: ج ۲ ش ۹۴۷۰.
[۷۷]رجال الطوسى: ص ۳۵۳ ح ۵۲۳۱، خلاصة الأقوال: ص ۴ ش ۵. نيز ، ر . ك: تنقيح المقال: ج ۱ ش ۱۰۶.
[۷۸]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۲۰ ش ۱۰۲۸.
[۷۹]رجال الكشّى: ج ۲ ص ۸۴۸۴ ش ۱۰۸۹ و ص ۷۹۷ ش ۹۸۳.
[۸۰]كمال الدين: ص ۴۴۲ ح ۱۶ و ص ۴۸۵ - ۴۸۶ ح ۵، الكافى: ج ۱ ص ۵۲۳ - ۵۲۴ ح ۲۳.
[۸۱]رجال الطوسى: ص ۴۳۰ ش ۶۱۶۲، خلاصة الأقوال: ص ۹۴.
[۸۲]رجال الطوسى: ص ۴۱۸ ش ۶۰۴۱.