وکیل

واژه شناسى «وكيل»

صفت «وكيل»، بر وزن «فعيل» ، از ريشه «وكل» برگرفته شده است كه بر اعتماد كردن به ديگرى در كارى دلالت مى كند، و توكّل، به معناى ابراز ناتوانى در كار و اعتماد كردن به ديگرى است و شخص، از آن رو «وكيل» ناميده مى شود كه كار به او واگذار مى گردد.

فَيّومى گفته است: وكيل، بر وزن «فعيل» به معناى «مفعول» است؛ زيرا كارها به او واگذار شده است و به معناى «فاعل» است، آن گاه كه به معناى نگهدار باشد و از همين معناست اين آيه شريف:  «خدا ، ما را بس است و نيكو وكيلى است»  .

ابن اثير گفته است: وكيل، در نام هاى خداى متعال، به معناى كسى است كه سرپرست و عهده دار روزىِ بندگان است، و حقيقت آن، اين است كه وكيل، عهده دار كارى است كه به او واگذار شده است . نيز گفته شده كه وكيل به معناى بَسَنده (كفايت كننده) است.

وكيل، در قرآن و حديث

در قرآن كريم، برگرفته ها از ريشه «وكل» ۵۵ بار به خداى سبحان نسبت داده شده است و صفت «وكيل»، شش بار مانند اين آيه:  «خدا وكيلى بسنده است»  ، سه بار به صورت:  «بر هر چيزى وكيل است»  ، دو بار به صورت:  «بر آنچه مى گوييم، وكيل است»  ، يك بار به صورت:  «خدا ما را بس است و نيكو وكيلى است»  ، يك بار به صورت:  «او را وكيل بگير»  ، و يك بار به صورت:  «كه جز مرا وكيل نگيريد»  ، به كار رفته است.

همان طور كه در بحث لغوى گفته شد، صفت «وكيل»، هم مى تواند به صورت مفعولى (به معناى شخصى كه كارها به او واگذار مى شود) باشد و هم به صورت فاعلى (به معناى نگهدار، سرپرست، ضامن و بسنده).

از جهت ديگر، صفت وكيل را مى توان از جهت تكوينى و تشريعى مورد توجه قرار داد. وكيل بودن خدا ، به لحاظ تشريعى ، به اين معناست كه مؤمنان ، امور خود را به خدا واگذار مى كنند و به او اعتماد مى ورزند و از آموزه هاى رسولان او پيروى مى كنند. اين سخن خداى متعال:  «پروردگار مشرق و مغرب است و خدايى جز او نيست . پس ، او را وكيل بگير»  ، به اين نوع از وكالت اشاره دارد.

وكيل به لحاظ تكوينى نيز به اين معناست كه امور موجودات از لحاظ تكوينى، يعنى آفرينش و نگهدارى و تدبير، در دست خداست. اين نوع وكالت ، ارتباطى با اراده و اختيار انسان ها ندارد، و خدا ، اين نوع وكالت را نسبت به همه چيز دارد . آيه كريمِ :  «و او بر هر چيزى وكيل است»  ، بر وكالت تكوينى خداى متعال ، دلالت مى كند.