تاريخ : یکشنبه 1396/6/12
کد خبر: 60537

نگاهی به اطلس غدیر و عاشورا (جغرافیای تاریخی وقایع عصر امیرالمؤمنین و سیدالشهدا (ع))

این کتاب، برگرفته از دو کتاب دانش نامه امیر المؤمنین(ع) و دانش نامه امام حسین(ع) است که جغرافیای تاریخی وقایع عصر امیرالمؤمنین(ع) و سیدالشهداء(ع) را شرح می دهد و مشتمل بر سه فصل است: غدیر خم، خلافت امام علی(ع) و حادثه کربلا.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث،غديروعاشورا، دو حادثه بزرگ و برجسته در تاريخ اسلام اند در حادثه نخست ، تداوم رسالت اعلام مى گردد و دومين حادثه، جهادى است عليه رجعت و انحرافى كه در سيره و سنّت پيامبر صلى اللَّه عليه وآله رخ داد. در ميان اين دو حادثه ، واقعه اى ديگر به وقوع پيوست و آن ، خلافت چهار و اندى ساله امير المؤمنين عليه السلام بود . دورانى كه مردى الهى ، با پايبندى به همه ارزش هاى الهى و انسانى ، بر مسند حكومت نشست و تجربه اى عالى از حكومت دينى ارائه داد.

مطالعه و تحليل اين سه حادثه درس آموز، هميشه دغدغه عالمان شيعى بوده است و آثار فراوانى در باره آنها نشر يافته است.

بخش یکم این کتاب با عنوان «غدیر خم»،  در قالب دو نقشه جغرافیایی تدوین شده است: مسیر حج پیامبر(ص) از مدینه (حجة الوداع) و مسیر حج امیرالمومنین(ع) از یمن. تصاویری از منطقه غدیر خم، وضعیت کنونی مکان غدیر خم و نقشه دوم موقعیت جغرافیایی غدیر خم.

پژوهشكده علوم و معارف حديث ، بخشى از كارهاى پژوهشى خود را طى ده سال گذشته ، به تتبّع و تجزيه و تحليل زندگى نامه امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام اختصاص داده كه ثمره آن ، چاپ و نشر دو مجموعه با عنوان دانش نامه امير المؤمنين عليه السلام و دانش نامه امام حسين عليه السلام بوده است. در اين دو مجموعه ، ابعاد زندگى اين دو امام ، با استناد به كهن ترين مصادر و همراه با تحليل هاى عميق و نو ، معرّفى شده است. يكى از نوآورى هاى اين دو اثر ، طراحى و تدوين نقشه هايى براى رخدادهاى زندگى امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام است ؛ نقشه هايى مربوط به واقعه غدير، دوران خلافت امير المؤمنين عليه السلام و حادثه عاشورا .

نقشه در فهم هر چه بهتر حوادث تاريخى ، نقش به سزايى دارد و همانند بازسازى صحنه حوادث براى تحليلگران مسائل اجتماعى و امنيتى ، با اهمّيت است .

از آن جا كه چاپ و نشر مستقلّ اين نقشه ها (جدا از آن دو مجموعه) مى توانست براى پژوهشگران و نيز مسافران و زائران اين سرزمين ها مفيد باشد ، تصميم گرفته شد كه تمام نقشه هاى دو دانش نامه پيش گفته ، همراه با توضيحات اجمالى ، به صورت كتاب حاضر ، در اختيار علاقه مندان قرار گيرد.

پيشينه تحقيق

گفتنى است كه پيش از اين نيز تلاش هايى براى ترسيم نقشه هاى تاريخى و به كارگيرى آنها در شناختِ بهتر وقايع صدر اسلام يا تبيين دقيق تر تحوّلات تاريخ اسلام ، صورت گرفته است ، از جمله :

- محمّد حميد اللَّه حيدرآبادى (م ۲۰۰۲م) ، پس از حدود چهارده سال پژوهش تاريخى ، جغرافيايى ، باستان شناختى و نيز مطالعه ميدانى ، كتاب رسول اكرم صلى اللَّه عليه وآله در ميدان جنگ را كه در بر دارنده نقشه ها و توصيفات دقيقى از جنگ ها و موضعگيرى هاى نظامى - دفاعى پيامبر صلى اللَّه عليه وآله است ، در سال ۱۹۵۳ م ، منتشر نمود .

وى در سال هاى بعد نيز در چند نوبت ، اين كتاب را تصحيح و تكميل كرد . اين كتاب ، الگويى براى برخى پژوهش هاى ديگر در زمينه جنگ ها و سياست دفاعى پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در پژوهشكده هاى تاريخ جنگ در : پاكستان ، سوريه ، ايران و . . . گرديد كه از آن ميان مى توان به كتاب مصطفى طلّاس با عنوان پيامبر صلى اللَّه عليه وآله و آيين نبرد ، اشاره كرد . كار تدوين و نشر نقشه هاى تاريخى حجاز ، از جمله توسّط عاتق البِلادى ، مورّخ حجازى ، در كتاب معجم معالم الحجاز و محمّد شرّاب در كتاب فرهنگ اَعلام جغرافيايى در حديث و سيره نبوى و نيز توسّط پديدآورندگان اطلس تاريخ شيعه در قم ، پى گرفته شد .

- لويى ماسينيون (م ۱۹۶۲م) ، شرق شناس فرانسوى ، با هدف درك بهتر وقايع روى داده در عراق در عصر حكومت امام على عليه السلام ، به ترسيم نقشه هايى از شهر كوفه و حوالى آن بر مبناى اطلاعات تاريخى ، جغرافيايى ، باستان شناختى و نيز مطالعات ميدانى دست زد .

اين نقشه ها، به همراه برخى شواهد و تحليل ها و توصيفات تاريخى ، در كتاب وى به نام جغرافياى تاريخى كوفه ، در ۱۹۳۵ ، منتشر شدند و در كاوش هاى تاريخى ، به گستردگى ، مورد استفاده مورّخان بعدى (همچون : حسين كريمان در سيره و قيام زيد بن على و كاظم الجنابى در تخطيط مدينة الكوفة) قرار گرفتند و بعدها ، هشام جَعيط ، تاريخ نگار تونسى ، پژوهش مفصّل خود (با نام : كوفه ، پيدايش شهر اسلامى) را با همكارى گروه نقشه نگارى دانشكده ادبيات و علوم انسانى دانشگاه تونس ، به همين روش و با تصحيح و تكميل كار ماسينيون ، به انجام رساند و در ۱۹۸۳م ، منتشر ساخت .

گفتنى است كه : ظاهراً اطلس هاى مشهور جغرافياى تاريخى اسلام (همچون اطلس تاريخ اسلام از حسين مونس و اطلس شيعه از رسول جعفريان و اطلس قرآن از شوقى ابو خليل) ، نيز عمدتاً در بر دارنده نقشه هايى كلّى اند و مؤلّفان آنها ، قصد ارائه نقشه هاى جزئى از وقايع تاريخى را نداشته اند . بر اين اساس ، مى توان ادّعا كرد كه اطلس حاضر ، به دليل اختصاصى بودن تمامى نقشه هاى آن و مبتكرانه بودن اغلب آنها ، از مزيّت ويژه برخوردار است .

چند نكته در باره نقشه ها

براى آشنايى بهتر با نقشه هاى اين كتاب و مراحل طرّاحى آنها ، چند نكته يادآورى مى شود :

۱. كار تدوين نقشه ها ، اين گونه آغاز شد كه: ابتدا مكان هايى كه نيازمند نقشه بودند ، مشخّص گرديدند . آن گاه همكارىِ علمى مستمر و طولانى اى بين محقّقان مسئولِ اين پرونده و مديران گروه سيره نگارى «پژوهشكده علوم و معارف حديث» (جناب آقاىسيّد محمّد كاظم طباطبايىو جنابآقاى سيّد محمود طباطبايى نژاد) با متخصّصان ترسيم و اجراى نقشه (جناب آقاى على بابا عسكرى و مؤسّسه كارتوگرافى و انتشاراتى گئوداد) صورت پذيرفت. حاصل اين همكارى ، ترسيم نقشه هايى در سه موضوع ياد شده بود .

۲. مطالب اين كتاب ، در سه بخش ، سامان دهى شده است : بخش نخست ، به نقشه هاى غدير اختصاص دارد . بخش دوم ، نقشه هاى دوران خلافت امير المؤمنين عليه السلام را در بر مى گيرد و بخش سوم ، به معرّفى نقشه هاى حادثه عاشورا مى پردازد .

۳ . براى استفاده بيشتر خواننده از نقشه ها ، آگاهى ها و توضيحاتى پيش از نقشه ها و يا در كنار آنها درج شده است . اين اطّلاعات ، در فهم نقشه ها و استفاده از آنها بسيار مفيدند .

۴ . در بخش سوم ، مطلبى با عنوان «موقعيت خيمه هاى امام حسين عليه السلام» آمده كه نقشه به همراه ندارد .

۵ . نقشه ها و ديگر مطالب اين اطلس ، از دانش نامهامير المؤمنين عليه السلامو دانش نامهامام حسين عليه السلاماقتباس گرديده اند .

گفتنی است، چاپ سوم اطلس غدیر و عاشورا، با تیرآز ۲ هزار نسخه و بهای ۱۰ هزار تومان از سوی انتشارات دارالحدیث چاپ و منتشر شده است.

خبرگزاری فارس :
خبرگزاری ایکنا :
خبرگزاری ایرنا :