شعر عاشورایی عربی از قرن چهارم تا پایان قرن ششم هجرى

این دوره، عصر شکوفایى شعر و ادبیات عرب است و شاعران بزرگى در آن مى زیسته اند. در این میان، بیش از ۶۸ شاعر در باره امام حسین علیه السلام و حادثه عاشورا، شعر سروده اند که مى توان به کسانى چون: ابو فِراس حَمْدانى، سید رضى، سید مرتضى، مهیار دیلمى و ابو العلاى مَعرّى اشاره کرد.[۱]

در این دوره نیز رثا و نوحه سرایى بر مصائب واقعه کربلا، در صدر اشعار عاشورایى است ؛ ولى جز آن، مى توان به این ویژگى ها نیز اشاره

کرد:

۱. شریک دانستن بنى عبّاس در جرائم بنى امیه

برخى طرفداران حکومت بنى عبّاس مى کوشیدند تا بنى عبّاس را از رضایتمندى به کشته شدن شهیدان کربلا، تبرئه کرده، از واقعه عاشورا به نفع حکومت بنى عبّاس، بهره بردارى کنند ؛ ولى گروهى از شعرا، به مقابله با این دیدگاه برخاستند و بنى عبّاس را در جرایمِ رُخ داده، شریک دانستند و این حقیقت را برملا ساختند که اگر چه بنى عبّاس در آن روزگار، در رأس حکومت نبودند و در وقوع حادثه عاشورا نقشى نداشتند، ولى در دوران حکومتشان، به آزار و اذیت شیعیان و علویان، مشغول اند و حتّى به تخریب قبر امام حسین علیه السلام پرداخته اند .

۲ . ریشه یابى حادثه عاشورا

در این دوره، به جهت تشکیل دولت هاى شیعى یا متمایل به تشیع، آزادى هایى نسبى در برخى سرزمین هاى عربى به وجود آمد و این، سبب گردید تا برخى از مسائلى که در گذشته قابل طرح نبودند، مطرح شوند .

ریشه یابى حادثه عاشورا و اشاره به حوادث پس از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله و غصب حقوق اهل بیت علیهم السلام، در اشعار این دوره، تا حدودى به چشم مى خورند . از جمله، طلایع بن رُزَّیک (م ۵۶۶ ق)، وزیر فاطمیان، در اشعارش به این نکته اشاره دارد:

در زیر سایه بان سقیفه، پنهان شد           آنچه در طَف، آشکار گردید.[۲]

۳. تحوّل در چگونگى خونخواهى شهداى کربلا

در دوره هاى گذشته، عمده حملات و انتقادهاى شاعران، متوجّه بنى امیه بود ؛ ولى در این دوره، شکل خونخواهى تغییر کرد. برخى از شاعران، انتقام از بنى عبّاس را مصداق انتقام از دشمنان امام حسین علیه السلام مى دانستند و برخى، انتقام گرفتن و خونخواهى را به ظهور امام مهدى(ع) موکول مى کردند. برخى دیگر نیز بزرگىِ مصیبت را چنان بزرگ و سترگ مى دانستند که در دنیا، قابل قصاص و انتقام گیرى نیست و معتقد بودند که تنها، کیفر الهى در قیامت، مى تواند انتقام ریختن این خون هاى پاک باشد.