نقد و بررسي مباحث تاريخي نامة 36 در ترجمه‌ها و شرح‌هاي‌ نهج البلاغه

دکتر محمد علي چلونگر ^۱

علي‌اکبر عباسي ^۲

چکيده:

غارتگري‌هاي سرداران معاويه در قلمرو حکومتي حضرت امير عليه السلام با تهاجم ضحاک بن قيس آغاز شد و با کشتارهاي بُسر‌ بن ‌ارطاه پايان يافت. با بررسي و تجزيه و تحليل سخنان و بيانات امير مؤمنان عليه السلام در نامه 36 و مراجعه به منابع متقدم مي‌توان دريافت كه اين نامه در جواب نامه برادر علي عليه السلام، عقيل نوشته شده و در باره غارتگري سردار معاويه، ضحاك بن قيس فهري به قلمرو حكومتي امام در سال 38 هجري است. شواهد و قراين و تحليل مباحث نامه 36 حاكي از آن است كه مباحث نامه نمي‌تواند به ماجراي غارت بسر بن ارطاه بر يمن در سال چهل هجري مربوط ‌باشد. درگير شدن سپاه امام با لشكريان ضحاك و درگير نشدن سپاهيان آن حضرت با نيروهاي بُسر در جريان حمله و غارت او، همچنين شهادت امام همزمان با اواخر حمله بسر و زنده بودن امام و نامه نگاشتن ايشان پس از حمله ضحاك از جمله دلايل مربوط بودن نامه به ماجراي ضحاك و نه بسر است.

کليد واژه‌ها: امام علي عليه السلام، غارات، ضحاك بن قيس‌ فهري، بسر بن ارطاه، نامه 36 ‌نهج‌ البلاغه.

درآمد

نهج البلاغه بخشي از خطبه‌ها، نامه‌ها و كلمات قصار حضرت علي عليه السلام است كه بيشتر در دوران پر حادثه خلافت ايشان ايراد گرديده و يا نوشته شده است. در بين خطبه‌ها و نامه‌ها و حتي كلمات قصار مواردي پيدا مي‌شود كه تمام خطبه‌ و يا كل نامه توسط گردآورنده اين كتاب شريف جمع آوري نشده است. يك نمونه از آنها، نامه 36 نهج البلاغه است كه نيمي از آن در نهج البلاغه گردآوري شده است. نامه 36
نهج البلاغه، نامه امام به برادرشان عقيل بن ابي‌طالب بود كه در آن، از درگيري سپاه علي عليه السلام با سپاهيان دشمن سخن رفته و پس از آن، امام از قريش شكوه نموده كه طوايف مختلفش با هم بر ضد ايشان هماهنگ شده‌اند. در ادامه هم، امام از قاطعيت خويش در برابر دشمنان با وجود پراكندگي كوفيان و رشد بي‌تفاوتي در بين آنان ياد نموده است. با توجه به اين كه نيمه اول نامه در اين كتاب شريف نيست،