هنگام ضرورت تنها از خدا کمک خواستن (۱)
امام زین العابدین (علیه السّلام) در ادامه دعای نورانی مکارم الاخلاق می‌فرماید:
اللّهُمَّ اجعَلني أصولُ بِكَ عِندَ الضَّرورَةِ، و أسأَلُكَ عِندَ الحاجَةِ، و أتَضَرَّعُ إلَيكَ عِندَ المَسكَنَة.[۱]
خدايا! چنانم گردان كه به هنگام درماندگى، با سرعت و تمام توان سراغ تو آیم و هنگام نیازمندی، از تو درخواست كنم و به وقت بيچارگى، به درگاه تو زارى و التماس نمايم.
کلمه «اَصول» از «صولت» به معنای حمله و هجوم است. مثلا «صولت حیدری» یعنی هجوم و حمله حیدرگونه. انسان در هنگام اضطرار باید همان طور که وقتی قرار است حمله کند و یورش ببرد، با تمام توان و با سرعت به خدای سبحان پناه ببرد.
چند نکته در تبیین جمله اول این فراز قابل توجه است:
نکته اول اینکه این دعا، ریشه قرآنی دارد. در سوره مبارکه نمل می‌فرماید:
﴿آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ﴾.[۲]
آيا خداوند بهتر است يا آنچه [براى او] شريك مى‌آورند؟
سپس در سه آیه بعد می‌فرماید:
﴿أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ﴾.[۳]
[معبودان خیالی بهترند] يا آن كسى كه به درمانده، چون وى را بخواند، پاسخ مى‌دهد و بلا را [از او] مى‌گرداند؟
اگر کسی در حالِ اضطرار، دعا کند، دعای او حتما مستجاب می‌شود. حالِ اضطرار، همان حالِ انقطاع است، حالتی که همه درها بر روی انسان بسته شده و هیچ امیدی ندارد، در این حالت است که انسان فطرتاً از غیرِ خدا دل می‌بُرد و تنها به او توسل و تمسک پیدا می‌کند و این یکی از دلایل فطری توحید است. هر کسی، چه دیندار و چه غیر دیندار، در جایی که به هیچ چیز و هیچ کس امید ندارد، احساس می‌کند که کسی هست که می‌تواند گره از کارش باز کند. او همان خدای متعال است که اگر در این حالت او را بخواند، قطعا جوابش را می‌دهد.
خداوند در آیه‌ای دیگر یکی از مصادیق اضطرار و درماندگی انسان را اینگونه توصیف نموده است:
﴿وَ إِذا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ﴾.
و چون موج دريا همانند ابرهاى سايه‌افكن آنها را فرو پوشد، خدا را مى‌خوانند درحالى كه اعتقاد و دعا را براى او خالص سازند.
البته در ادامه همین آیه، این نکته را یادآور می‌شود که معمولا انسان‌ها ناسپاس هستند و هنگامی که از گرفتاری و اضطرار رهایی پیدا می‌کند، دوباره خدا را فراموش می‌کنند:
﴿فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلاَّ كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ﴾.[۴]
ولى همين كه آنها را به سوى ساحل‌نجات آورد، فقط برخى از آنان ميانه‌رو هستند [و در همان حال توحيدى باقى‌اند]. و نشانه‌هاى ما را جز هر فريبكار ناسپاس انكار نمى‌كند.
[۱]الصحيفة السجّاديّة، دعای ۲۰.
