اولین آفریده

زمانی برای رفع تعارض و اختلاف میان دو حدیث به چاره جویی می پردازیم که اعتبار آن دو حدیث معلوم باشد. حدیث «اول ما خلق الله العقل» ضعف سند دارد؛ چنان که علامه مجلسی در مورد ضعف آن در بحارالأنوار، ج ۱، ص ۱۰۲ سخن گفته است. با صرف نظر از این اشکال و با فرض اعتبار حدیث مزبور، جمع میان این دو حدیث امر چندان مشکلی نیست.

«اول ما خلق الله نوری» می تواند بر «اول ما خلق الله العقل» منطبق گردد. یعنی خداوند سبحان روح و عنصر وجودی آن حضرت را از «نور» و گوهری آفریده باشد که همان عقل است که خود جوهری نورانی است. خواه تمام حقیقت آن نور در وجود پیامبر تحقق و عینیت یافته باشد و یا حضرت کامل ترین تمثل و یا بخشی از آن باشد.

حدیث جنود عقل وجهل مؤید این معناست. امام پس از شمارش جنود عقل و جهل می فرماید:

«فَلا تَجتَمِعُ هذِهِ الخِصالُ کلُّها مِن أجنادِ العَقلِ إلّا فی نَبِی أو وَصِی نَبِی، أو مُؤمِنٍ قَدِ امتَحَنَ اللّهُ قَلبَهُ لِلإِیمانِ، وأمّا سائِرُ ذلِک مِن مَوالینا فَإِنَّ أحَدَهُم لا یخلو مِن أن یکونَ فیهِ بَعضُ هذِهِ الجُنودِ حَتّى یستَکمِلَ وینقى مِن جُنودِ الجَهلِ...؛[۱]

همه این سپاهیان خرد، جز در پیامبر، یا جانشین وى و یا مؤمنى که خداوند دلش را به ایمان آزموده است، جمع نخواهد شد؛ امّا در دیگر دوستداران ما، برخى از سپاهیان خرد جاى دارند، تا آن که به کمال رسیده، از سپاهیان نادانى، پاک گردند.»