نقد اجتماعی از نگاه امام علی(ع) در نهج‌البلاغه

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : یدالله هنری لطیف پور
پديدآورنده : سید جواد فاضلیان

سال پنجم / شماره پیاپی 20 / صفحه 89-109

چکیده :

نقد اجتماعی از موضوعات مهمی است که به‌رغم پیشینه دیرینه در تاریخ اندیشه و عمل بشری، امروزه به‌دلیل الزامات و مقتضیات زمان اهمیت و ضرورتی مضاعف یافته است. پیشرفت و تعالی جامعۀ انسانی منوط به غنای اندیشۀ‌ نقد و پربار شدن و غنای اندیشه نقد مستلزم روشمند شدن و سامان‌بخشی به آن است. از این‌رو در سنت‌های فکری مختلفِ اندیشۀ بشری و به‌ویژه در میان اندیشمندان معاصر غرب تلاش‌های ارجمندی برای پی‌ریزی و استحکام بخشیدن به مبانی تئوریک نقد و عرضۀ نظریه‌ای دربارۀ نقد اجتماعی صورت گرفته است. در این مقاله کوشش شده تا با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و با تحقیق و تأمل در متن نهج‌البلاغه، به‌عنوان یکی از متون مهم و تأثیرگذار در میراث فکری مسلمانان، امکان استنتاج و تدوین نظریه‌ای درباره نقد اجتماعی از این متن بررسی گردد. اگر نظریۀ نقد را به مثابۀ چارچوبی منسجم مشتمل بر اصول و مفروضات نقد، ملاک‌های تشخیص نیک از بد، مرجع تعیین‌کنندة این معیارها، شرایط و ویژگی‌های منتقد و نیز کارگزار یا کارگزاران نقد بدانیم، این مقاله کوشیده است با تأکید و تمرکز بر معیارهای نقد اجتماعی در نهج‌البلاغه امکان استنتاج و عرضۀ نظریه‌ای را در این باب نشان دهد. حاصل بحث این است که از نگاه نهج‌البلاغه مهم‌ترین معیارها و ملاک‌های نقد اجتماعی عبارتند از پرسش­گری، آینده‌نگری، حساسیت نسبت به ارزش‌های بنیادین جامعه و مسئولیت‌پذیری اجتماعی. این معیارها در واقع ملاک تمییز بین جامعۀ به سامان و ایده‌آل از جامعۀ نابه­ سامان است.

کلیدواژه‌های مقاله :نقد؛ نقد اجتماعی؛ نهج‌البلاغه؛ جامعه؛ سنت؛ پرسشگری؛ امر به معروف و نهی از منکر