ميزان اعتبار احاديث كافى - صفحه 155

ميزان اعتبار احاديث كافى ۱

جعفر سبحانى

چكيده

در اين نوشتار به دو پرسش درباره ثقه بودن راويان اسناد كتاب الكافى و وجود قراينى دال بر صحت اخبار الكافى پاسخ داده شده است و براى پاسخ به پرسش دوم، ابتدا به معناى اصطلاح صحيح پرداخته و سپس از مدايح وارد شده درباره كتاب الكافى و نويسنده آن سخن گفته است بررسى اعتبار اخبارى كه به عرضه كتاب الكافى به وكيل امام عصر(عج) اشاره دارد، بخش پايانى نوشتار است.
بحث پيرامون كتاب كافى، نوشته شيخ اجل كلينى را در دو مورد مطرح مى كنيم.
اوّل: آيا تمامى راويانى كه در اسناد كتاب كافى ذكر شده است، ثقه هستند؟ اين امر را در بحث از ادله كسانى كه نياز به علم رجال را نفى مى كردند، به طور مشروح مطرح كرديم و لذا دوباره تكرار نمى كنيم.
دوّم: آيا قراينى دال بر صحت اخبار كافى ـ به اين معنا كه بتوان به اخبار آن عمل نمود ـ وجود دارد، يا خير؟ قبل از پرداختن به اين امر، اندكى پيرامون مرحوم كلينى و كتاب او توضيح مى دهيم:
كتاب كافى يكى از كتب اربعه است كه محور استنباط مذهب اماميه محسوب مى شوند، چرا كه ادله احكام شرعى اگر چه مطابق مشهور، چهارتاست (كتاب، سنت، اجماع و عقل)، اما آگاه به فروع دين به خوبى مى داند كه دليل عمده ما در تحصيل واجبات و مستحبات و حلال و حرام، احاديث معصومين عليهم السلام است، و اين كتب اربعه است كه اكثر احاديث را در خود جاى داده است، و كتاب كافى در ميان اين چهار كتاب، هم چون خورشيد در ميان ستارگان مى درخشد. نويسنده آن نيز بى نياز از توصيف، و مشهورتر از آن است كه ستوده شود. شيخ مفيد در شرح عقايد صدوق، كتاب كافى را با ارزش ترين و مفيدترين كتاب شيعه معرفى مى كند. ۲
محقق كركى در اجازه اش به قاضى صفى الدين عيسى مى گويد: «و از جمله آنها مصنفات و مرويات الشيخ الامام السعيد الحافظ المحدّث الثقه، جامع احاديث اهل البيت عليهم السلام ابى جعفر محمّد بن يعقوب كلينى، صاحب كتاب عظيم حديثى و بى مانند يعنى كافى است، كه احاديث شريعت و اسرار ربانى كه در كتب ديگر يافت نمى شود، در آن گرد آورده است. اين شيخ از علماء و رجال و محدثين بسيار زيادى مثل على بن ابراهيم بن هاشم روايت كرده است... ۳
مرحوم شيخ حسين والد شيخ بهايى در كتاب وصول الاخبار مى گويد: «كتاب كافى، از شيخ ابى جعفر محمد بن يعقوب كلينى است، كه بزرگ عصر خود و بزرگ علما و فضلا و نيز موثق ترين، محقق ترين و آگاه ترين فرد در حديث بود. كتاب كافى را در بيست سال نوشت كه خود مشتمل بر سى كتاب است كه هر كدام داراى احاديثى است كه در كتب ديگر وجود ندارد». ۴
علامه مجلسى در مقدمه شرح خود بر كافى، مى گويد: «نخست شرح كتاب كافى نوشته شيخ صدوق، مورد اعتماد اسلام، مقبول همه گروه ها و ممدوح خاص و عام، محمد بن يعقوب كلينى ـ حشره اللّه مع الائمة الكرام ـ را شروع كردم، چرا كه اين كتاب، درست ترين، جامع ترين، نيكوترين و بزرگ ترين اصل و نوشته فرقه ناجيه شيعه است». ۵
و كلمات بسيارى كه در مدح و ثناى كافى گفته شده است و اين نوشته گنجايش ذكر آن را ندارد.
نجاشى در شرح حال كلينى مى نويسد: «محمد بن يعقوب بن إسحاق، ابو جعفر كلينى (علّان كلينى رازى، دايى او بود) بزرگ علماى اماميه در عصر خود در رى، و موثق ترين و دقيق ترين آنها در نقل حديث بود، كتاب عظيم كافى را در بيست سال نوشت. كتاب هاى موجود در كافى عبارتند از: كتاب العقل، كتاب فضل العلم تا سى و يك كتاب». ۶
صاحب لؤلؤة البحرين از بعضى از مشايخ متأخر خود مى نويسد: «تعداد احاديث كافى شانزده هزار و صد و نود و نه حديث است، تعداد احاديث صحيح آن (به اصطلاح متأخرين) پنج هزار و هفتاد و دو حديث، تعداد احاديث حَسَن، صد و چهل و چهار، تعداد احاديث موثق، هزار و صد و هجده، تعداد احاديث قوى، سيصد و دو، تعداد احاديث ضعيف، نه هزار و چهارصد و هشتاد و پنج حديث است». ۷
محقق متتبع محدث نورى بعد از نقل اين كلام، مى گويد: «ظاهرا منظور از قوى، حديثى است كه تمام و يا بعضى از راويان آن، ممدوح غير امامى باشند و در سلسله سند حديث، راوى ضعيف وجود نداشته باشد». ۸
شهيد در ذكرى مى گويد: «اخبار كافى از اخبار تمامى صحاح سته (از اهل سنت) بيشتر است، و تعداد كتاب هاى موجود در آن، سى و دو كتاب است». ۹
در كشف الظنون به نقل از حافظ بن حجر آمده است: «آن گونه كه من تحقيق كرده ام، تعداد احاديث صحيح بخارى، همراه با احاديث تكرارى، به جز احاديثى كه تعليقه و تابع احاديث ديگر محسوب مى شوند، هفت هزار و سيصد و نود و هفت حديث است، و تعداد خالص آنها (بدون تكرار) دو هزار و ششصد و دو حديث است. اگر متون احاديث تعليقى و مرفوعى را كه تعداد آن صد و پنجاه حديث است به آن اضافه كنيم، مجموعا دو هزار و هفتصد و شصت و يك حديث مى شود.
نيز از مسلم نقل شده است كه كتاب او حاوى چهار هزار حديث (بدون احتساب احاديث تكرارى) و با احتساب تكرارى ها، مشتمل بر هفت هزار و دويست و هفتاد و پنج حديث است.
ابو داود در آغاز سنن خود مى نويسد: «در اين كتابم چهار هزار و هشت حديث، از صحيح و يا مشابه و يا نزديك به آن را جمع كرده ام». ۱۰
امام ابو السعادات، مبارك بن محمد بن الاثير جزرى (606 ـ 544ق)، تمامى احاديث صحاح را در كتاب جامع الاصول من احاديث الرسول صلى الله عليه و آله جمع نموده و تعداد آن 9483 حديث است.
ياقوت در معجم خود مى گويد: «جزرى در آن كتاب، روايات بخارى، مسلم، موطّأ، سنن ابى داود، سنن نسائى و ترمذى را جمع كرده است. شيوه او بر اساس حروف معجم و شرح احاديث غريب و معانى و احكام آنها است و رجال آنها را نوشته است و هر چه نياز به توضيح دارد، بيان كرده است». ۱۱
اين بود آنچه كه در مورد كتاب كافى و جايگاه آن گفته شده است، اكنون به بررسى ميزان صحت اخبار آن مى پردازيم:

1.كليات علم الرجال، جعفر سبحانى، ترجمه: مسلم قلى پور گيلانى، قم: انتشارات قم، اول، ۱۳۸۰ ش، ۴۲۷ ص، وزيرى؛ ص ۳۰۳ ـ ۳۲۳.

2.ص ۲۷، چاپ تبريز.

3.بحار الانوار، ج ۱۰، ص ۷۶ ـ ۷۵.

4.مستدرك الوسائل، ج ۳، الفائده الرابعه، ص ۵۳۲.

5.مرآة العقول، ج ۱، ص ۳۴.

6.فهرس النجاشى، شماره ۱۰۲۶.

7.لؤلؤة البحرين، محدث بحرانى، چاپ قديم فاقد صفحه شمارى، در احوال شيخ كلينى. وى بعد از اين تعداد كتاب هاى ساير كتب ثلاثه را ذكر مى كند. تعداد احاديث كافى طبق ارقامى كه او در كتابش براى تعداد روايات صحيح، حسن و ... ذكر مى كند، پس از جمع كردن آنها با هم، ۷۸ حديث كمتر از تعداد مجموع احاديث است كه اول ذكر كرده است. دقت كنيد.

8.مستدرك الوسائل، ج ۳، فايده چهارم، ص ۵۴۱.

9.الذكرى، ص ۶.

10.كشف الظنون (همان گونه كه در مستدرك الوسائل آمده است)، ج ۳، ص ۵۴۱؛ ملاحظه كنيد فتح البارى في شرح احاديث البخارى، ج ۱، ص ۴۶۵، الفصل العاشر في عدّ احاديث الجامع.

11.مراجعه شود به مقدمه جامع الاصول، ج ۱۲.

صفحه از 174