275
گزيده دانشنامه امام حسين عليه السلام

ديده اند ـ اگر نگوييم كه ناديده گرفته اند ـ ، با اين كه احاديث متواترى بر آن ، دلالت دارند. از سوى ديگر ، منبع استخراج اين نظريه ، سخنان ، خطابه ها و نامه هاى امام حسين عليه السلام است و در اين مجموعه ، آنچه ديده مى شود ، امر به معروف و نهى از منكر ، اصلاح امور امّت و احياى سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله است و به صراحت ، بر تشكيل حكومت به وسيله امام عليه السلام دلالت ندارد ، مگر آن كه اينها را ملازم با تشكيل حكومت بدانيم. آرى . در برخى متون ، امام عليه السلام آن گاه كه از بيعت ، امتناع مى ورزد ، بر لياقت نداشتن يزيد براى خلافت و سزاوارتر بودن خود بر اين امر ، اشاره مى فرمايد.
از جهت ديگر ، تعبير «خروج» در سخنان امام حسين عليه السلام ، به معناى قيام نيست ؛ بلكه در تمام موارد ، به معناى بيرون رفتن از مدينه است ، هر چند كه گاه به غلط ، به قيام ، تعبير شده است .
3 . «نظريه حفظ جان» ، هيچ شاهد كلامى و تاريخى اى ندارد و از اين رو ، قابل طرح نيست ، ضمن اين كه با شئون امامت ، سازگار نيست.
4 . در باره «نظريه جمع» ، آنچه در بند اوّل و دوم آورديم ، بازگو مى شود ، ضمن اين كه در اين نظريه نيز ، مانند سه نظريه نخست ، برخى از وجوه اين حادثه ، ناديده انگاشته شده كه در مباحث آينده ، بدانها خواهيم پرداخت.

چهار . اهداف چند لايه قيام امام حسين عليه السلام

براى تبيين «نظريه هدفمندى چند لايه» ، با اعتقاد و باور به اين كه «امام حسين عليه السلام از شهادت خويش آگاه بود ؛ ولى شهادت را مقصد مى دانست ، نه مقصود»، هدفمندى حادثه عاشورا را در دو لايه ، توضيح مى دهيم .

لايه اوّل

در اين لايه ، مسئله هدف از حادثه عاشورا از نگاه امام حسين عليه السلام و بر اساس مبانى كلّى امامت ، تحليل مى شود .
امام حسين عليه السلام ، در سخنان ، خطابه ها و نامه هاى خود ، براى رفتار خويش ، اهدافى


گزيده دانشنامه امام حسين عليه السلام
274

«مرحله اى» مى داند كه در مرحله نخست ، قصد تشكيل حكومت داشت ؛ ولى پس از رسيدن خبر كشته شدن مسلم به امام عليه السلام ، قصد او شهادت بود . ۱

ب ـ قصد مستقيم و غير مستقيم

علّامه سيّد مرتضى عسكرى ، در مقدّمه مرآة العقول ـ كه بعدها با عنوان معالم المَدرسَتَين منتشر شد ـ ، بر اين عقيده است كه امام حسين عليه السلام ، قصد شهادت كرد ؛ امّا مى خواست كه مردم عليه حكومت يزيد ، قيام مسلحانه كنند . ۲

ج ـ تشكيل حكومت ، با علم به شهادت

آية اللّه رضا استادى مى نويسد :
ما نمى گوييم امام عليه السلام به قصد كشته شدن رفت ؛ بلكه مى گوييم با علمِ به اين كه كشته مى شود ، رفت ؛ امّا على الظاهر ، طبق دعوت اهل كوفه براى تشكيلِ حكومت رفت . ۳
اينك ، پس از گزارش نظريه ها ، به اجمال ، برخى پرسش ها و ابهام ها و نقدهاى وارد شده بر آنها را بيان مى كنيم و تأكيد مى كنيم كه قصد تفصيل و بررسى همه جانبه در ميان نيست:
1 . چنان كه گذشت ، شهادت ، مقصود و هدف امام حسين عليه السلام نبوده است ، گر چه مقصد ايشان بوده است . آنان كه شهادت طلبى را هدف امام عليه السلام دانسته اند ، از يك سو ، ميان مقصد و مقصود ، خَلط كرده اند و از ديگر سو، سخنان، خطابه ها و نامه هاى ايشان را ناديده انگاشته اند. امام عليه السلام ، در مجموعه ياد شده ، بر اهدافى غير از شهادت طلبى ، تأكيد فرموده است .
2 . قائلان به نظريه «تشكيل حكومت» ، جنبه آگاهى امام عليه السلام از شهادت را كم رنگ

1.مجموعه آثار استاد شهيد مطهّرى : ج ۱۷ ص ۳۷۱.

2.ر . ك : مقدّمةُ مرآة العقول: ج ۲ ص ۴۹۳ ـ ۴۹۴، مَعالم المدرستين: ج ۳ ص ۳۰۸ .

3.سرگذشت كتاب شهيد جاويد : ص ۳۳۹ .

  • نام منبع :
    گزيده دانشنامه امام حسين عليه السلام
    سایر پدیدآورندگان :
    با همکاری: طباطبایی نژاد، سید محمود ؛ سید طبایی، سید روح الله ؛ تلخیص : خوش نصیب، مرتضی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389 ش
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 281937
صفحه از 1036
پرینت  ارسال به