4
جامعه شناسى كوفه
در ارزيابى سفر امام حسين عليه السلام به كوفه و نهضت كوفيان ، افزون بر آنچه گذشت ، جامعه شناسى كوفه را نيز بايد بررسى كرد . كوفه آن روزگار، از زواياى گوناگون ، قابل ارزيابى است؛ چرا كه شهرى متنوّع و چند گونه بوده است :
1 . جامعه كوفه از نظر نژادى ۱
جامعه كوفه را از نظر نژادى ، مى توان به دو بخش عرب و غيرعرب، تقسيم كرد . بيشتر مردم عربِ ساكن كوفه ، قبايلى بودند كه با آغاز فتوحات اسلامى در ايران ، از شبه جزيره عربستان، به قصد شركت در جنگ ، به سمت عراق، كوچ كردند و سرانجام، پس از پايان فتوحات ، در كوفه و بصره، مسكن گزيدند .
بخش ديگرى از عرب هاى ساكن كوفه را قبايلى مانند بنى تَغلِب تشكيل مى دادند كه پيش از اسلام ، در عراق، سكونت گزيده بودند و پيوسته با ايرانيان در جنگ بودند . اينان، با آغاز فتوحات اسلامى ، به مسلمانان پيوستند و آنها را در فتوحات ، يارى دادند . سپس بخشى از آنها در شهرهاى تازه تأسيس اسلامى ، سُكنا يافتند .
مردمان غير عرب كوفه ـ كه اندكى از جمعيّت آن را تشكيل مى دادند ـ ، شامل گروه هايى همچون مَوالى ، ۲ سُريانى ها ۳ و نَبْطى ها ۴ بودند .
1.ر.ك: حياة الإمام الحسين عليه السلام ، قَرَشى : ج ۲ ص ۴۳۳ .
2.منظور از مَوالى ، مسلمانان غير عرب (مانند : ايرانيان ، رومى ها و تركان) هستند (تاريخ تمدّن اسلامى ، جرجى زيدان : ص ۶۸۶) .
3.سُريانى ها ، كسانى بودند كه به زبانى سريانى سخن مى گفتند . آنان، امروزه مسيحى اند و در سوريه و شمال بين النهرين زندگى مى كنند (المنجد : ص ۳۵۴ «السُّريان») .
4.نَبْطى ها ، طايفه اى از عرب بودند كه داخل عجم ها و روميان شده بودند و نسبشان با آنان درآميخته بود و فرهنگ و زبانشان را از دست داده بودند (مجمع البحرين : ج ۳ ص ۱۷۴۶) .