معناشناسی نسخ در پرتو روایت «ناسخ و منسوخ» امام علی(ع)

نشریه : فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : مرضیه اکاتی
پديدآورنده : حسین خاکپور
پديدآورنده : غلامرضا رضوی دوست

سال بیست و دوم / شماره پیاپی 86 / صفحه 147-167

چکیده :

ناسخ و منسوخ از جمله مسائلی است که صاحب‏ نظران علوم قرآنی را از دیر‏باز به خود مشغول داشته و آثاری را در این حوزه به رشته تحریر در‏آورده ‏اند. دستمایه اکثر پژوهش‏گران روایتی از امام علی (ع) است که در ضمن آن امیر‏المؤمنین به شخصی که در مسجد نشسته بود و مردم را موعظه می‏ کرد، از علم به «ناسخ و منسوخ» سؤال کرد و چون فرد ابراز بی ‏اطلاعی نمود، امام فرمود: خود و شنوندگان را هلاک کردی. با تأمل در این حدیث این سؤال در ذهن خطور می‏ کند که ندانستن مفهوم چند آیه، بنا بر معنای کنونی نسخ، چگونه می‏ تواند موجب هلاکت شود؟ پس روایت معنایی فراتر دارد.
هدف مقاله حاضر معناشناسی نسخ در پرتو این روایت امام علی (ع) است که به روش توصیفی - تحلیلی با رویکرد حدیثی و تاریخی، پس از بررسی منابع اصیل، ضمن نشان دادن طرق حدیث، بیان می‏ کند که: مفهوم نسخ در آن روزگار معنای وسیعی داشته و عناوین مختلفی از علوم قرآنی را در بر گرفته، به طوری که در گذر زمان از عمومیت آن کاسته و در معنایی خاص اصطلاح گشته و به تعبیری قبض مفهومی در آن رخ داده است. بر همین اساس، شخصیت مورد خطاب امام، به احتمال قوی، قصه ‏گو بوده است و شکل‏ گیری جریان قصّاص و عدم احاطه آن‏ها به علوم مورد نیاز جهت تفسیر قرآن، گُمانه عمومیت معنای ناسخ و منسوخ را تقویت می‏ کند.

کلیدواژه‌های مقاله :امام علی(ع)؛ ناسخ؛ منسوخ؛ قصه‌گو؛ نسخ