255
مباني شناخت

إنَّكَ إن أطَعْتَ هَواكَ أصَمَّكَ و أعماكَ و أفسَدَ مُنقَلَبَكَ و أرداكَ .۱ اگر از هوس خود فرمان برى ، تو را كر و كور مى كند و آينده ات را تباه مى سازد و به پستى ات مى كشاند.
در حديثى ديگر امام مى فرمايد :
الهَوى شَرِيكُ العَمى .۲هوس شريك كورى است.
يعنى همان طور كه كورى مانع ديدن حسى است ، هوس نيز مانع ديدار عقلى است؛ بنا بر اين ، هر دو در مانع شناخت بودن شريك اند .

انواع موانع شناخت هاى عقلى

چنانكه گذشت ، موانع شناخت هاى حسى را به چهار دسته تقسيم كرديم : موانع شناخت ، موانع درست شناختن ، موانع موقت و موانع دائم؛ و گفتيم كه همين تقسيم ، عينا در مورد موانع شناخت هاى عقلى جارى است . به اين معنى كه گاه مانع به قدرى قوى است كه عقل هيچ درك نمى كند و گاه به گونه اى است كه درست درك نمى كند . گاه مانع موقت و قابل زوال است و گاه مانعيت آن دائمى و غير قابل زوال است .

نابينايى ديده عقل

نوع اول از موانع شناخت هاى عقلى موانعى است كه ديده عقل را نابينا و قدرت ادراك را از آن سلب مى كند . اگر غبار هوس بسيار باشد ، آينه عقل ، سخت زنگار مى گيرد و دود تيره هوس نمى گذارد چراغ عقل روشن بماند و در نتيجه ديده عقل نابينا مى شود ، بلكه گاه (همان طور كه در داستان مهمانى زليخا گذشت)

1.غرر الحكم : ح ۳۸۰۷.

2.نهج البلاغة : نامه ۳۱.


مباني شناخت
254

احساس درد كنند! و اين همان است كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود :
حُبُّكَ لِلشَّى ءِ يُعمِى ويُصِمُّ .۱علاقه تو نسبت به چيزى ، تو را كور و كر مى كند.
و چه زيبا و دقيق امير المؤمنين عليه السلام فرموده است كه :
مَن عَشِقَ شَيئا أعشى بَصَرَهُ و أمرَضَ قَلبَهُ ، فَهُوَ يَنظُرُ بِعَينٍ غَيرِ صَحِيحَةٍ ويَسمَعُ بِاُذُنٍ غَيرِ سَمِيعَةٍ ، قَد خَرِقَتِ الشَّهَواتُ عَقلَهُ و أماتَتِ الدُّنيا قَلبَهُ .۲كسى كه عاشق چيزى شود ، عشق ، ديده اش را [از ديدن عيوب معشوق] نابينا و دل او را بيمار مى سازد . پس او با ديده اى ناسالم مى نگرد و با گوشى ناشنوا مى شنود. هوس ها عقلش را معيوب كرده ، محبت دنيا دلش را ميرانده است.
در اين حديث موانع حسى و عقلى و قلبىِ شناخت ، يكجا و به طور دقيق مطرح شده است .
ابتدا مى فرمايد : مَن عَشِقَ شَيئا أعشى بَصَرَهُ... عشق حواس عاشق را تحت تأثير خود قرار مى دهد و در نتيجه چشم عاشق عيب هاى معشوق را نمى بيند و گوش عاشق زشتى هاى معشوق را نمى شنود . ۳
سپس مى فرمايد : قَد خَرِقَتِ الشَّهَواتُ عَقلَهُ... شهوتها و هوسها عقل عاشق را معيوب و شناخت هاى عقلى را از او سلب مى كند .
و در پايان مى فرمايد : أماتَتِ الدُّنيا قَلبَهُ؛ حب دنيا دل عاشق را مى ميراند ، و با مردن دل ، احساسات و شناخت هاى قلبى در وى مى ميرد .
در حديثى ديگر از امير المؤمنين عليه السلام آمده است :

1.كتاب من لا يحضره الفقيه : ج۴ ص ۳۸۰ ح ۵۸۱۴ .

2.نهج البلاغة : خطبه ۱۰۹ .

3.در حديث ديگرى از امير المؤمنين عليه السلام آمده است : عَينُ المُحِبِّ عَمِيَّةٌ عَن مَعايِبِ المَحبوبِ ، و اُذُنُهُ صَمّاءُ عَن قُبحِ مَساوِيهِ (غرر الحكم : ح ۶۳۱۴) .

  • نام منبع :
    مباني شناخت
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1388
    نوبت چاپ :
    دوم
تعداد بازدید : 481297
صفحه از 484
پرینت  ارسال به