فصل چهارم :موانع غير قابل زوال
اگر زنگارهاى هوس به قدرى زياد باشد كه در عمق عقل نفوذ كند ، آينه حقايق نماى عقل چنان آلوده و كثيف مى شود كه آتش بلا نيز نمى تواند آن را صيقل دهد . در اين صورت نه داروى شفا بخش موعظه اثر دارد و نه فرياد بيدار باش بلا آگاهى آفرين است و اين جاست كه حجاب ها و موانع شناخت هاى عقلى ، غير قابل رفع است .
كسى كه چنان عميق در خواب غفلت فرو رفته است كه تازيانه بلا نيز او را بيدار و هشيار نمى كند ، با هيچ موعظه و اندرزى بيدار نخواهد شد ؛ چرا كه بيدارسازى از طريق بلا ، بيدارسازى با فرياد است و بيدار كردن با موعظه ، بيدار كردن با صداى آرام . از اين رو ، اگر كسى با فريادِ بيدار باش الهىِ بلا بيدار نشد ، قطعا با آواز آرام پند و اندرز هشيار نخواهد شد؛ به فرموده امير المؤمنين عليه السلام :
كَيفَ يُراعِى النَّبأةَ مَن أصَمَّتْهُ الصَّيحَةُ.۱كسى كه از شنيدن فرياد كر است ، چگونه مى تواند صداى آهسته را بشنود.
در حديثى ديگر از آن حضرت نقل شده است :
مَن لَم يَنفَعْهُ اللّهُ بِالبَلاءِ و التَّجارِبِ ، لَم يَنتَفِعْ بِشَى ءٍ مِنَ العِظَةِ.۲