تصحيح وتحقيق كتاب العقل والجهل الكافى،ازنسخه الشافى فى شرح اصول. - صفحه 381

تصحيح و تحقيق كتاب العقل و الجهل «الكافى» ، از نسخه «الشافى فى شرح اُصول الكافى»

نفيسه شبيرى

چكيده

نهضت شرح نويسى در قرن دهم و يازدهم هجرى در حوزه هاى علوم اسلامى ، رواج چشمگيرى پيدا كرد . دستاورد اين رويكرد در حوزه علوم حديث ، نگارش شروح و حواشى متعدّدى بر متون اوّليه حديثى شيعه بوده است كه از مهم ترين آنها مى توان به كتاب شريف الكافى ، تأليف ثقة الإسلام كلينى اشاره كرد . بر اين كتاب ، شروح و تعليقات بسيارى نگاشته شده است كه از جمله آنها مى توان به دو شرح فارسى و عربى به نام هاى : الصافى فى شرح الاُصول الكافى و الشافى فى شرح الاُصول الكافى ، تأليف خليل بن الغازى القزوينى (م 1098ق) اشاره كرد . شرح فارسى آن در سال 1322ق ، در هند به چاپ رسيده است ؛ ولى شرح عربى آن ، تا كنون به چاپ نرسيده و همچنان مخطوط باقى مانده است . از اين رو ، نويسنده ، به تصحيح و تحقيق كتاب «العقل و الجهل» از اين كتاب ارزشمند (الشافى) پرداخته است .
از آن جايى كه ملّا خليل قزوينى ، مسلك اخبارى داشته ، لذا انگيزه خود را در تأليف اين كتاب ، وجود اشكالاتى در برخى از شروح الكافى مى داند كه به زعم وى ، منشأ آن ، ورود برخى آراى فلاسفه و معتزله ، به حوزه علوم حديث است . به همين جهت ، وى تلاش مى كند تا با اعتماد به محكمات آيات قرآن و بدون بهره گيرى از آراى ظنّى و استدلالات عقلى ، به تفسير معانى حديث و برخى متشابهات آيات بپردازد .
از ويژگى هاى اين شرح ، تفسير آيات قرآن كريم و روايات اهل بيت عليهم السلام با منهج كلامى است كه شارح ، توانسته است از اين طريق ، به نتايج جالبى در خصوص اثبات امامت امير المؤمنين عليه السلام و ائمّه معصوم عليهم السلام نائل شود . از جمله ويژگى هاى ديگر اين كتاب ، شرح و توضيح لغات غريبه ، ضبط صحيح اسما ، اماكن ، روات و... و شناسايى برخى رجال سلسله سند و نسخه شناسى است .
شايان ذكر است كه نسخه هاى گوناگونى از اين كتاب ، در دسترس است كه در اين تحقيق ، از دو نسخه معتبر استفاده شده است: يكى ، نسخه اى كه دو بار در حضور شارح ، با نسخه او سماع و مقابله شده (از ديگر مزاياى اين نسخه وجود حواشى بسيار عالمانه اى از برخى شاگردان شارح است) و ديگرى ، نسخه اهدايى شارح به دارنده كتاب .
در اين تحقيق ، علاوه بر تطبيق اين دو نسخه با يكديگر و مشخّص نمودن موارد اختلاف ميان آنها ، حواشى موجود در اين نسخ نيز در پاورقى درج شده و به همراه متن اصلى ، به استخراج منابع و مآخذ آن پرداخته شده است . در اين تحقيق ، روش بديعى كه به منظور تسهيل در فهم حديث به كار گرفته شده است ، تغيير شكلىِ كتاب از حالت شرح مزجى ، به گونه متن و شرح است .
كليد واژه ها : عقل ، جهل ، محكمات ، متشابهات ، ملّاخليل قزوينى ، شرح اصول الكافى ، علماى اخبارى ، تفسير كلامى ، نسخه خطى ، الصافى ، الشافى .

صفحه از 410