اسناد ويژه «كافى» در «وسائل الشيعة» - صفحه 169

احمد بن محمّد بن خالد عن الحسن بن محبوب عن مالك بن عطية عن أبى عبيدة عن أبى جعفر عليه السلام ... .
وفى عقاب الأعمال بهذا السند مثله إلى قوله يبارز اللّه بها . ۱
در نگاه بدوى سند عقاب الاعمال ، همانند سند الخصال است ؛ ولى با مراجعه به عقاب الأعمال (ص 261) دو تفاوت بين اين دو نقل ديده مى شود : يكى اين كه در عقاب الأعمال ، به جاى احمد بن محمّد بن خالد ، احمد بن محمّد آمده كه نمى توان آن را برقى دانست ؛ بلكه به حسب ظاهر ، مراد از اين عنوان در اين طبقه ، احمد بن محمّد بن عيسى اشعرى است . ۲
دوم اين كه در عقاب الأعمال ، ابى عبيده با وصف الحذّاء آمده است كه البته مراد از ابى عبيده هم همواست .
با توجّه به اين دو تفاوت ، بويژه تفاوت اوّل ـ كه تفاوت مهمى است ـ در مى يابيم كه در اسناد ذيلى جوامع متأخّر ، حتما بايد به اصل كتاب مصدر مراجعه گردد .

نكته دوم

در نقل جوامع متأخّر بايد دقّت كرد كه آيا از يكْ مصدر نقل شده يا دو مصدر يا بيشتر ؟ در صورتى كه از دو يا چند مصدر نقل شده باشد ، نمى توان نقل جوامع متأخّر را دليل بر آن دانست كه در تمام مصادر سند و متن حديث ، بدون هيچ كم و كاستى وارد شده باشد .
در توضيح اين نكته بايد دانست كه گاه يك حديث ، در دو كتاب يا بيشتر از يك مؤلّف ، با سند يكسان نقل شده است . در يكى از اين كتاب ها سند يا متن در

1.وسائل الشيعة ، ج ۲۳ ، ص ۲۰۷ ، ح ۲۹۳۸۲ ، باب ۴ ، از ابواب كتاب الايمان ، ح ۱۶ . نيز ، ر . ك : بحار الأنوار ، ج ۷۵ ، ص ۲۷۴ ، ح ۲ .

2.اين احتمالْ جدّى است كه اصل سند ، به لفظ احمد بن محمّد بوده و شيخ صدوق در الخصال ، به اشتباه ، آن را بر احمد بن محمّد بن خالد ، تطبيق داده باشد .

صفحه از 236