اسناد ويژه «كافى» در «وسائل الشيعة» - صفحه 174

سرّ اختلاف اين دو آشكار مى گردد . در بصائر الدرجات ، اين روايت ، دو بار با سند نزديك به هم نقل شده است ، نخست به رقم يك با اين سند : «حدّثنا محمّد بن الحسين ، عن الحسن بن محبوب ...». سپس به رقم سه با اين سند : «حدّثنا عبد اللّه بن محمّد ، عن الحسن بن محبوب .. .» .
اين دو سند روايت كه در چاپ سابق (ص 234 و 235) به اين شكل وارد شده ، در بحار الأنوار (ج 26 ، ص 55 ، ص 113) با هم تلفيق شده و در يك سند ، به اين شكل نقل شده است :
محمّد بن الحسين و عبد اللّه بن محمّد معا ، عن ابن محبوب ، عن العلاء ، عن محمّد ، عن ابى جعفر عليه السلام ... .
اين سند ، با سند مصدر ، اختلافاتى چند دارد كه بيشتر ناشى از روش اختصار در عناوين است . با اين روش ، الحسن بن محبوب ، العلاء بن رزين و محمّد بن مسلم ، به ترتيب ، به ابن محبوب ، العلاء و محمّد تبديل شده اند ؛ ولى افزون «و عبد اللّه بن محمّد معا» به جهت تلفيق دو سند مصدر است . لذا هيچ وجهى ندارد كه با اعتماد به اين نقل در نسخه چاپى بصائر الدرجات ، عبارت بالا به سند نخست افزوده گردد .
گفتنى است كه اين روش تلفيق دو سند ـ كه پيش تر با عنوان «تجميع سندى» از آن ياد كرديم ـ در بحار الأنوار ، كمتر ديده مى شود . ايشان معمولاً اسناد مختلف يك متن را با روش نقل اصلى و نقل ذيلى گزارش مى كند ، همچنان كه در روايت مورد نظر ما ، سند سوم روايت را در ذيل روايت نقل كرده است . آگاهى نداشتن مصحّح كتاب بصائر الدرجات از اين روش تجميع سندى ، سبب بروز چنين اشتباهى شده است .

نكته چهارم

در برخى از مصادر متأخّر ، گاه تنها نام مؤلّف مصدر ذكر شده است ؛ ولى نام مؤلّف كتاب نيامده است . در اين گونه موارد بايد با دقّت ، مصدر كتاب را شناسايى كرد و اگر

صفحه از 236