اسناد ويژه «كافى» در «وسائل الشيعة» - صفحه 175

چند احتمال در ميان باشد و نتوان مصدر كتاب را دقيقا به دست آورده ، در استفاده از اين كتاب متأخّر به عنوان نسخه اى از كتاب متقدّم ، احتياط كرد .
البته در جوامع متأخّر حديثى ، اين امر ، كمتر اتفاق مى افتد ؛ ولى پيش تر اشاره كرديم كه شيخ حرّ عاملى ، در نقل از دو كتاب تهذيب الأحكام و استبصار ، نام مصدر كتاب را روشن نمى سازد ، لذا نمى توان دقيقا دريافت كه اين حديث از كدام يك از آنها يا از هر دو كلام ، اخذ شده است .
در كتاب هاى قدما كه از كتاب هاى پيش تر نقل مى كنند ، نياز به كشف نام مصدر كتاب ، بيشتر احساس مى گردد . نگارنده در بررسى هاى خود در باره تهذيب الأحكام ، با دقّت ، نام مصادر حديث را با عنايت به موضوع حديث و قرائن ديگر ، كشف كرده است .
به عنوان نمونه ، به ذكر يك كتاب بسنده مى كنيم كه با قرائن ويژه اى به دست آمده است :
شيخ طوسى در تهذيب الأحكام ، در شش حديث ، نام احمد بن محمّد بن سعيد بن عقدة را در آغاز سند آورده است ۱ كه در يكى به نام مصدر كتاب الرجال تصريح كرده است ؛ ولى قرائن نشان مى دهد كه ديگر احاديث هم از اين كتاب اند ؛ زيرا :
1 . همه اين احاديث به امام صادق عليه السلام مى انجامد . مى دانيم كه كتاب رجال ابن عقده ، مربوط به اصحاب آن حضرت است و در هر ترجمه روايت آنها از

1.تهذيب الأحكام ، ج ۱ ، ص ۴۶۴ ، ح ۱۵۱۹ و ج ۲ ، ص ۲۱۹ ، ح ۸۶۲ و ج ۳ ، ص ۳۳ ، ح ۱۲۰ و ص ۱۹۵ ، ح ۴۴۷ (با تصريح به كتاب الرجال) و ج ۴ ، ص ۱۴۹ ، ح ۴۱۷ و ج ۵ ، ص ۸ ، ح ۲۱ . البته در دو سند ديگر ، نام ابن عقده در آغاز آمده است (ج ۶ ، ص ۱۰۸ ، ح ۱۹۰ و ص ۱۲۳ ، ح ۲۱۶) ؛ ولى در تعبير هيچ يك ، كلمه «عقده» به كار نرفته و ظاهرا هر دو از مصادر ميانى گرفته شده اند و به هر حال ، از دائره پژوهش ما خارج هستند .

صفحه از 236