مصاحبه با آية اللّه‏ سيد احمد مددى - صفحه 322

يكى از شاگردان مرحوم آقاى شيخ كاظم تبريزى مى گفت: بگرديد شايد شاگردان ايشان ، طرز ضبط نام ايشان را داشته باشند . اگر اين كار، خودش يك تحقيق بشود، كار خوبى است. ايشان معتقد بود كه آقا شيخ كاظم ، حدود چهار روز در باره اسم ايشان بحث مى كرد . عدّه اى معتقدند كَلين درست است ، يعنى بر وزن اَمير.
مسئله اى كه به نظر من مبهم است و جاى بحث دارد ، مدّت زمان جمع آورى حديث توسط ايشان ، از قم و رى است. شهرهايى را كه مرحوم كلينى به آن جا سفر كرده اند، از راه مشايخش به آسانى مى توان شناخت . آخرين شهرى كه ايشان از طرف مشرق رفته، نيشابور است كه از محمّد بن اسماعيل نقل مى كند و چون معلوم نيست محمّد بن اسماعيل به قم آمده باشد، احتمالاً ايشان به نيشابور رفته است . مرحوم كلينى از مشايخ رى و قم ـ كه در آن زمان يكى بودند ـ زياد نقل كرده است ، بخصوص از اشاعره قم كه محور اصلى بودند ؛ لكن از مشايخ مغرب هم در حدّ مشايخ كربلا ، كوفه و بغداد، نقل كرده است . از مشايخ كربلا ، مى توان به حميد بن زياد اشاره كرد. البته شايد وى از مشايخ كوفه بوده كه بعد رفته و در كربلا ساكن شده است. در بغداد ، مى توان احمد بن محمّد عاصمى را نام بُرد . نيز از مشايخ ايشان، ابن عقده است .
در اين كه مرحوم كلينى در اين بيست سالى كه براى تأليف الكافى صرف كرده، چه نحوه زندگى اى در قم داشته و چه رابطه اى ميان او و محدّثان و علماى قم بوده و چه برخوردى با آنها داشته ، خالى از ابهام نيست . در اين جا مقدّمه اى در باره تدوين فهارس و رجال در شيعه عرض مى كنم .
علما و بزرگان ما غير از تدوين رجال ، به تدوين فهارس هم اهتمام داشتند . اهل سنّت به جهات مختلفى، دنبال فهرست نبودند . علمايى چون: نجاشى، شيخ طوسى و پيش از آنها، مرحوم ابو غالب زرارى ، و قبل از او ، ابن الوليد و پيش از او مرحوم ابن قولويه ، همگى داراى كتاب فهرست بوده اند. اين فهارسى كه ما داريم ، اهل سنّت ندارند كه اين، خود نكته اى است.

صفحه از 368