مدرسه حدیثی امامیه در بغداد - صفحه 138

كوفه قرار داشت، بغداد بود. در اواخر سده دوم هجری، بغداد به عنوان مرکزی مهم و تاریخ‌ساز برای امامیه شاهد مهاجرت طیف گسترده‌ای از اصحاب امامیه، با اهدافی متفاوت، بود که به شکل‌گیری تدریجی مرکزی حدیثی در کنار دو مرکز مهم حدیثی در آن دوره، یعنی قم و کوفه انجامید.

در همین زمان، در كنار جریان حدیثی، شاهد رشد و توسعه جریان كلامی امامیه در بغداد _ كه پیش‌تر در كوفه فعال بود _ هستیم. نمایندگان عمده جریان حدیثی، شخصیت‌هایی همچون عبدالرحمن بن‌ حجاج و محمد بن ‌ابی عمیر و همچنین نمایندگان اصلی جریان کلامی همچون هشام بن‌حکم و پیروانش، اندیشه‌های خود در مدرسه کوفه را به نحو مؤثری در بغداد تداوم بخشیدند. هر چند جریان کلامی بعد از مدت کوتاهی از رمق افتاد، اما جریان حدیثی شکل گرفته در بغداد تا حدود نیم قرن بعد از آن، یعنی حدود سال250ق، به حیات خود ادامه داد و بعد از آن به افول گرایید.

پس از مدت کوتاهی در اواخر قرن سوم (میانه غیبت صغری) بار دیگر کانون حدیثی بغداد شاهد حضور محدثان برجسته‌ای از سراسر مناطق مهم امامی نشین بود که این بار نه تنها به منظور اخذ حدیث، بلکه با هدف نشر و توسعه روشمند احادیثی که قبلاً از کوفه و بغداد فراگرفته بودند، در بغداد گرد آمدند.

این نوشتار در پی آن است که به طور تفصیلی فرآیند این نقل و انتقالِ حدیث از کوفه به بغداد و پای‌گیری مركز حدیثی بغداد و نیز افول مرکز حدیثی را در دوران حضور ائمه علیهم السلام مورد بررسی قرار دهد.

با توجه به این که بغداد برای مدت قابل توجهی به داشتن عالمان برجسته و تولید آثار علمی امامیه شهره بوده است، لذا شناخت و بررسی جریان حدیثی امامیه در آن شهر به منظور تحلیل زوایای پنهان تاریخ امامیه دارای اهمیت فراوانی است. همچنین برای تحلیل عوامل زمینه‌ساز و بسترشناسی فكری مدرسه پر آوازه كلامی بغداد در اواخر قرن چهارم، با محوریت شیخ مفید، به طور فزاینده‌ای به بازشناسی جریان حدیثی امامیه در بغداد نیازمندیم.

پرسش اساسی این نوشتار _ که به تطور جریان حدیثی امامیه در بغداد باز می‌گردد _ این است که مدرسه حدیثی امامیه از چه زمانی در بغداد شكل گرفت و از چه جایگاهی در تاریخ فکر امامیه برخوردار بوده است؟ به همین ترتیب، پاسخ به این پرسش‌ها در این نوشتار حایز اهمیت است که آیا بغداد تنها محلی برای نشر و عرضه حدیث امامیه به شمار می‌رفته

صفحه از 159