خیال مهار نایافته: تبیین مدل نظری عمل‌کرد «أمل» بر اساس منابع اسلامی - صفحه 133

روان‌درمان‌گری.۱ این بر خلاف تفکر روان تحلیل‌گرانی است که معتقدند بزرگ‌سالی آدمی فقط بسته در گذشته بوده و آرزوهای وی نیز در دوران کودکی او رقم خورده که بیشتر آنها هم سرکوب شده‌اند.۲

امّا ظاهراً انسان هم‌چنان‌ گاه در آینده سیر می‌کند، هر چند هنوز در آن حضور نیافته است.۳ البته این حضور در آینده، هم‌چون سیر در گذشته می‌تواند در پیوستاری از وجه سالم تا وجه بیمارگونه قرار بگیرد. به ‌سخن دیگر، همان ‌طور که برخی از افراد ممکن است نتوانند از گذشته خود دست کشیده و از شکست‌ها و تلخی‌های آن بیرون آیند، برخی دیگر _ که از استفاده مناسب از آینده ناتوان‌اند _ به ‌طور غیر منطقی سرخوش از آینده شده و گاه سیر روانی آنان در زمان به ‌قدری شدت می‌یابد که سرمست از آن گشته و به خیال‌پردازی‌های مرضی دچار می‌شوند.

موضوع «آرزوها» و «امیال» در روان‌شناسی را شاید بتوان در تبیین شخصیت آدمی در ضمن روی‌کردهای روان تحلیل‌گری ردیابی نمود. سپس می‌توان به جنبه‌هایی از این موضوع در قلمروهای روان‌شناسی اجتماعی، بالینی، روان‌درمانی، و روان‌شناسی مثبت در زمینه‌های ذیل دست یافت: شکل‌گیری هویت، تیپ‌های شخصیتی، سبک‌های مقابله با استرس، پیشرفت، شادکامی و بهزیستی.

هر چند می‌توان این مفهوم را در قالب موضوع کلّی انگیزش بررسی کرد، اما به نظر می‌رسد مطالعه این مفهوم به‌ طور خاص، کاری است که نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر است.

بررسی‌های محقق نشان می‌دهد که مفهوم «آرزو» در ادبیات روان‌شناسی با دو اصطلاح «Wish» و «Aspiration» مورد استفاده قرار گرفته است.

این مفهوم به‌عنوان میل منفعل (و نه فعال) توصیف می‌شود که فرد تلاشی برای به انجام رساندن آن ندارد۴ و یا یک گرایش هیجانی معرفی می‌شود که هنگام تصور یک موضوع خوشایند برانگیخته می‌شود.۵

اریک فروم۶ (1974م) از روان‌شناسان روان تحلیل‌گر، در کتاب انقلاب امید: به‌سوی

1.. Cognitive behavior therapy: core principles for practice, p۱۳۷.

2.. Comprehensive Clinical Psychology,v۱,p۴۲۷.

3.. Behavioral and Brain Scienes,v۳۰.

4.. Positive psychology: the scientific and practical explorations of human strengths, p۳۵.

5.. Cognition and psychotherapy, p۱۳۱.

6.. Eric Fromm.

صفحه از 157