ارزيابی و بازيابی مستندات گزارش‌های تاريخی کلينی در باره مولد النبی - صفحه 161

ذیل «ابواب التاریخ» کتاب الحجه، بابی را به «مولد النبی» اختصاص داده است. در سه کتاب حدیثی دیگر شیعه (الاستبصار، التهذیب و من لا یحضره الفقیه)، عنوانی بدین گونه به بررسی زندگانی پیامبر صلی الله علیه وآله اختصاص نیافته است.۱ کلینی برای ارائه اطلاعات در باره پیامبر از عنوان «مولد النبی» بهره برده است. این عنوان تعبیری شناخته شده در عصر کلینی (م329ق) برای بررسی زندگانی پیامبر و مرادف با کل تاریخ پیامبر بوده است؛ چنان که ابن حبیب بغدادی (م245ق) در المُحبَّر در عنوان «مولد النبی» اطلاعات تاریخی از تولد تا وفات پیامبر را درج کرده است.۲ کلینی این تعبیر (مولد...) را در شرح حال ائمه علیهم السلام نیز تكرار كرده و مرادش از این عنوان، اطلاعات مربوط به کل زندگی آنان است.

وی در این عنوان، دو سنخ آگاهی به دست داده است: ابتدا و پیش از ارائه احادیث و بدون اسناد، در یک صفحه به ارائه اطلاعات تاریخی مربوط به پیامبر پرداخته است و در ادامه، چهل روایت به همراه سند در باره رسول خدا صلی الله علیه وآله گرد آورده است. ارائه اطلاعات کلی در باره موضوع مورد بحث، شیوه‌ای بوده که نمونه آن را می‌توان در کتاب‌های تدوین شده حدیثی پیش از کلینی سراغ گرفت؛ چنان که بخاری (م256ق) در بررسی غزواتِ پیامبر، هم‌چون غزوه عشیره، احد و بنو مصطلق، ابتدا به توضیح مختصری در باره تاریخ جنگ بدون ارائه اسناد پرداخته و در ادامه به صورت مسند، احادیث مرتبط با آن غزوه را ارائه کرده است.۳ کلینی در این یک صفحه _ که به صورت تمهیدیه آورده است (متن را در پیوست بنگرید) _ اطلاعاتی در باره زمان و مکان ولادت پیامبر، مدت اقامت در مکه و هجرت به مدینه و زمان رحلت پیامبر به دست می‌دهد. او در این قسمت بر عنصر زمان، مکان و استمرار فرد انگشت نهاده که برای مورخان مهم است و معمولاً در یاد از حوادث به این موارد توجه می‌نمایند. نوشته حاضر _ که ماهیت تاریخِ حدیث پژوهی دارد _ در صدد است با بررسی اطلاعات زمانی مندرج دراین یک صفحه،۴ مستندات کلینی را در ارائه

1.. توجه به مباحث تاریخی مربوط به رسول خدا صلی الله علیه وآله در کتاب‌های حدیثی اهل سنت _ که پیش از الکافی تدوین شده‌اند _ وجود داشته و کتاب‌های حدیثی اهل سنت در ابوابی چون «مغازی»، به گزارش‌های تاریخی عصر رسول خدا پرداخته‌اند؛ چنان كه المصنف عبد الرزاق (م۲۱۱ق)، المصنف ابن ابی شیبه (م۲۳۵ق) و صحیح البخاری (م۲۵۶ق) دارای بابی با عنوان مغازی هستند که اطلاعات تاریخی مربوط به غزوات را بیان کرده‌اند.

2.. المحبر، ص۸.

3.. صحیح البخاری، ج۵، ص۷، ۲۸، ۵۴.

4.. الکافی، ج۲، ص۴۳۵ چاپ دار الحدیث. از این پس تمام مواردی که در این مقاله به الکافی در باره تاریخ رسول خدا صلی الله علیه وآله ارجاع می‌شود، به همین صفحه است.

صفحه از 183