اعتبارسنجی روایات جمع و تدوین قرآن کریم در زمان ابوبکر و عمر - صفحه 146

خداوند متعال قرآن را این چنین معرفی می‌نماید:

«ذَلِکَ الْکِتَبُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدی لِّلْمُتَّقِین»‏؛۱

این است کتابی که در [حقانیت‏] آن هیچ تردیدی نیست [و] مایه هدایت تقواپیشگان است‏.

مرحوم طبرسی در تفسیر آیه شریفه این چنین فرمودند:

در آن، بدگمانی و شک ندارد و حتی چیزی که سبب شک و بد گمانی شده، در این کتاب وجود ندارد.۲

اما با این وجود، برای مسلمانان جالب است که بدانند قرآنی که اکنون بی هیچ تغییری در دست ما قرار دارد، چه فراز و نشیبی را پیموده است. یکی از دقیق‌ترین مباحث علوم قرآنی، بررسی تاریخ تدوین قرآن کریم است. تاریخ، به روشنی گواهی می‌دهد که وحی آسمانی از اهمیّتی خاص میان مسلمانان برخوردار بوده؛ به‌گونه‌ای که در طول تاریخ در دو زمینه حفظ و کتابت قرآن همه توان و امکانات خویش را به کار گرفته‌اند. با وجود این، مسأله جمع قرآن، از مسائل مهمی است که همیشه مورد نزاع میان اندیشمندان از فِرق مختلف اسلامی بوده است. عالمان اسلامی علاوه بر اهمیّت خود موضوع، از آن رو که فضل جمع قرآن را به خلیفه‌ای خاص نسبت دهند، در باره آن بحث کرده‌اند. اما دانشمندان غربی انگیزه‌های دیگری برای تحقیق در این مسأله داشته‌اند. خاورشناسان در مطالعات قرآنی خود، همواره در پی مقایسه قرآن کریم با کتب مقدس در ویژگی‌های مختلف آن بوده‌اند و سعی کرده‌اند خاستگاهی یهودی برای قرآن و مفاهیم آن اثبات کنند. از سوی دیگر، مشاهده می‌شود که مناقشات مربوط به تاریخ تدوین متن عهدین را به تاریخ تدوین قرآن نسبت داده‌اند تا بنیان اصیل‌ترین اعتقاد مسلمانان را _ که همان مصونیّت و عدم تحریف قرآن کریم است _ زیر سؤال ببرند.

بنا بر این، پژوهش حاضر به تحلیل این روایات می‌پردازد تا روایات صحیح را از سقیم تمیز داده و زمان دقیق تدوین قرآن کریم را مشخص کند. از این رو، به بررسی روایت‌های جمع و تدوین قرآن کریم توسط ابوبکر و عمر _ که منشأ شک و شبهه در این وادی از علوم قرآنی‌ است، پرداخته می‌شود. باید توجه داشت که اگر بخشی از هر یک از روایت‌ها،

1.. سوره بقره، آیه ۲.

2.. مجمع البیان، ج۱، ص۵۸.

صفحه از 173