اصطلاحى ، تقرير معصومْ شاهد و دليل بر اين امر است. شواهدى نيز بر اين موضوع اقامه شد.
اين سه دليل كه تا اين جا آورديم ، در واقع ، عبارت اند از : قول ، فعل و تقرير معصوم.
د . سيره متفكّران اسلامى از آغاز تاكنون
بى ترديد ، سيره عالمان و متفكّران ، اگر به عصر حضور ، متصل باشد ـ كه در اين مسئله چنين است ـ ، مى تواند شاهد و گواه بر اعتبار و حجّيت نقد متن باشد.
پيش از اين ، سخن محدّثان ، اصوليان ، عالمان دراية الحديث و ديگر متفكّران را از قرن هاى دوم تا عصر حاضر ، شاهد آورديم كه همه آنان در قول و عمل ، بر نقد متن تأكيد داشتند.
ه . سيره عقلا
مهم ترين دليل بر حجّيت و اعتبار نقد متن ، سيره و روش عقلا از هر مسلك و مرام در ارزيابى متون ، نوشته ها ، اسناد ، قراردادها و ساير مكتوبات است. آنان قطعاً به سنجش و ارزيابى مى پردازند و از آنچه ما علم رجال مى ناميم ، كمتر استفاده مى كنند ؛ بلكه غالباً بر معيارهاى سنجش محتوايى ، توجّه و اهتمام دارند. اگر با اشعار منسوب به يك شاعر ، روبه رو مى شوند ، از بررسى سبك ادبى و شعر او موارد مشكوك را داورى مى كنند. اگر با سندى تاريخى مواجه مى شوند ، به ارزيابى شواهد و قراين آن روزگار و نشانه هاى فرهنگى و اجتماعى رو مى كنند. امروزه ، رواج و اعتبار باستان شناسى به طور عمده ، براى بررسى و ارزيابى تاريخ گذشته است. همچنين تأليف كتاب هايى در زمينه روش تحقيق در تاريخ ، نشان دهنده اين امر عقلايى است. ۱
اين سيره ، توسّط پيشوايان دينى رد نشده ؛ بلكه مورد تأييد قرار گرفته است. روايات