از مفهوم تا مقصود
«تلاشهاى علّامه محمّدتقى مجلسى در فهم مقصود حديث»
چكيده
آنچه از معناى اوليه متن فهميده مى شود ، به گونه دايمى و ضرورى با مقصود نهايى گوينده مطابقت كامل ندارد . از اين رو ، براى گذر از معناى ظاهرى و ابتدايى و رسيدن به مراد جدّى ، بايد قرينه هاى گوناگونى را گرد آورد . علّامه محمّدتقى مجلسى رحمه الله از محدثان بزرگى است كه به گاه شرح بسيارى از أحاديث و براى حلّ مشكلات آنها ، به ارائه قرينه هاى مقامى و كلامى پرداخته و از اين رهگذر گنجينه اى گرانبها را به يادگار نهاده است . مقاله پيش رو عرضه دسته بندى شده اين قرينه ها ، بر طبق سير پيشنهادى نگارنده در كتاب روش فهم حديث است .
مستندات و استشهادهاى مقاله از ميان چهار جلد (1 ، 8 ، 12 و 13) روضة المتقين ، شرح بزرگ و عربى علّامه مجلسى بر كتاب من لا يحضره الفقيه برگرفته شده است .
كليد واژه ها : فهم متن ، تأويل متن ، أنواع قرينه ها ، خانواده حديث ، أسباب ورود حديث .
درآمد
بسيارى از افرادى كه با متون روايى آشنايند و كارشان بررسى متون ، به ويژه متون مقدّس است ، به خوبى مى دانند كه آنچه ما از ظاهر اوليه كلام مى فهميم ، به صورت لزومى مقصود گوينده و مراد جدّى نويسنده نيست و به صورت دايمى ، نمى توان تطابق ميان مفهوم سخن با مقصود سخن گو را ادعا كرد . شوخى ها ، طعنه ها و ريشخندها ، مثال هاى بزرگ اين اصل هستند . فرد شوخى كننده ، قصد حقيقى اش القاى معناى سخن نيست ، بلكه منظورش ،