محتواى كتاب
اگر چه تا اينجا ، گوشه هايى از كار طبرسى روشن شد ، اما او خود در مقدمه كتاب ، محتواى كتاب را به اجمال چنين بيان مى دارد:
وأنا أبتدئ فى صدر هذا الكتاب بفصلٍ ينطوى على ذكر آيات من القرآن الّتى أمر اللّه تعالى فيها بعض الأنبياء بمحاجّة ذوى العدوان ، و يشتمل أيضا على عدّة أخبار فى فضل الذابّين عن دين اللّه القويم و صراطه المستقيم ، بالحجج القاهرة و البراهين الباهرة.
ثمّ نشرع فى ذكر طُرف من مجادلات النبىّ صلى الله عليه و آله و الأئمّة عليهم السلام ، و ربّما يأتى فى أثناء كلامهم كلام جماعة من الشيعة حيث تقتضى الحال ذكره؛و من در نخستين فصل كتاب ، آياتى را از قرآن مى آورم كه فرمان خداى متعال به برخى از پيامبرانش را در احتجاج با دشمنان نشان مى دهد. اين فصل ، مشتمل بر احاديثى نيز هست كه به ذكر فضيلت مدافعان از دين استوار خدا و راه راست او به وسيله حجّت هاى چيره و دليل هاى روشن ، پرداخته است.
سپس به ذكر گوشه اى از مناظره هاى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام پرداخته ايم ، و در اين ميان سخنان برخى شيعيان ، به مناسبت و مقتضاى حال مى آيد.۱
تورّق كتاب ، اين ترتيب كلى را تأييد مى كند. طبرسى دو آيه قرآنى مربوط به جدال أحسن ۲ و چند آيه مربوط به احتجاج ابراهيم را با قومش مى آورد ۳ و سپس احاديث فضيلت مناظره گران در آغاز مى آورد. طبرسى يك حديث را در فضل پيامبران مناظره گر و سپس نوزده حديث را در فضيلت عالمانى اين چنين مى آورد. در فصل دوم با آوردن حديث امام صادق عليه السلام ، به بررسى دو گونه جدال حقّ و ناحقّ و به اصطلاح قرآنى جدال أحسن و غير أحسن مى پردازد. امام صادق عليه السلام در اين حديث جالب توجه ، موارد قرآنى مجادله و مناظره را ارائه مى كند و به اين طريق ، نهى از مناظره را كه به پيامبر صلى الله عليه و آله منسوب است ، مقيّد مى داند و موارد جدال أحسن را بر مى شمرد و اين ادّعا را توضيح داده و اثبات
1.احتجاج ، ج ۱ ، ص ۳ و ۴ ، مقدّمه مؤلّف.
2.سوره نحل ، آيه ۲۵ ، و سوره عنكبوت ، آيه ۴۶.
3.سوره انعام ، آيه ۷۵ ـ ۸۲ .