57
درسنامه فهم حديث

علامه مجلسي در توضيحات خود، به روايات مشابه ديگر اشاره مي کند و تصحيفات احتمالي را مي نماياند و متن صحيح را ارائه مي دهد. ۱ او عبارتهاي مبهم و اصطلاحات و مجازها را تفسير مي کند و براي تأويل برخي اخبار يا حلّ تعارض آنها مباحث ادبي، فقهي، تاريخي، کلامي و حتي نجومي و رياضي را پيش مي کشد و با کوششهاي علمي خود به فهم ژرف حديث ياري مي رساند، اشتباه پيشينيان را متذکر مي شود و به ردّ شبهه هاي مخالفان و احتجاج با آنان مي پردازد، و اين‌ همه او را از تفسير روان احاديث به منظور آسان‌سازي فهم آن باز نمي دارد. ۲
تلاش ديگر علامه مجلسي،که مي بايد آن‌را يک فعاليت سترگ فقه الحديثي به شمار آورد، شرحهاي او بر دو مجموعه بزرگ از جوامع اوليه حديث است. دو شرح مفصل مرآه العقول و ملاذ الأخيار او را، که به ترتيب بر الکافي و تهذيب الأحکام نوشته شده است، مي توان بزرگ‌ترين گام در تفسير حديث دانست . ۳
علامه مجلسي در مقدمه اش بر مرآه العقول چنين مي نگارد:
تصميم گرفتم در حل دشواريهاي واژه ها و کشف معاني نهفته به اندازه فهم افراد زيرک، که از اشاره ها به معاني ظريف مي رسند، اکتفا کنم و به ياري خداوند، بدون نام بردن يا ايراد گرفتن، سخن برخي حاشيه‌نگاران و نکته هايشان و بهره هايم از استادانم را عرضه بدارم. ۴

1.. ر. ک: بحار الأنوار، ج ۲۰، ص ۲۳۸ (ذيل ح ۳) و ج ۲۳، ص ۱۴۶ (ذيل ح ۱۰۷) و ج ۴، ص ۱۳۶ (ذيل ح ۲) و ص ۱۳۷ (ذيل ح ۴).

2.. ر. ک: بحار الأنوار، ج ۱۱، ص ۲۰۳ ـ ۱۹۸؛ ج ۲۵، ص ۱۰۸؛ ج ۶۹، ص ۵۶؛ ج ۸۰، ص ۳۲۷؛ ج ۸۵، ص ۳۱؛ ج ۸۶، ص ۱۳۷ و ۱۴۴؛ ج ۹۱، ص ۲۸۵ و نيز ر. ک: يادنامه علامه مجلسي، ج ۳، ص ۹۵، ملاحظات حول تعليقات المجلسي علي الأحاديث، محمد علي تسخيري.

3.. براي آگاهي از سهم علامه مجلسي در اين دو شرح بزرگ ، ر. ک: طرائف المقال، ج ۲، ص ۳۸۹.

4.. مرآه العقول، ج ۱، ص ۳.


درسنامه فهم حديث
56

بزرگش: بحار الأنوار الجامع لدرر أخبار الأئمه الأطهار، مرآه العقول في شرح اخبار آل الرسول و ملاذ الأخيار في شرح تهذيب الاخبار، مشتمل بر مباحث فقه الحديثي اوست.
مجلسي نيز مانند دو جامع‌نويس پيشين: فيض و شيخ حرّ عاملي، با گردآوري روايات هم‌مضمون و ناظر به هم، دسته بندي موضوعي، چينش منطقي آنها در کنار يکديگر و آوردن آيات متناسب قرآن، زمينه و مقدمه فهم درست روايات را بويژه در بحارالانوار فراهم مي آورد. او براي شرح واژه هاي غريب و ناآشناي احاديث، به بيش از بيست کتاب لغت و غريب ‌الحديث و شانزده کتاب شرح حديث مراجعه کرده است.
توضيحات علامه مجلسي تنها به لغات محدود نيست. او شرح مشکلات و يافته هاي خود را در فهم معضلات، در قالب «أقول»، «شرح»، «تبيان»، «ايضاح»، «تنوير» و ... عرضه مي دارد و در بسياري موارد، تفسير شارحان و کلام حکيمان را نقل و نقد مي کند ۱ و بدين ‌طريق يک کتابخانه کوچک متحرک با بيش از ششصد مصدر را در قالب دائره المعارفي حديثي عرضه مي دارد. او خود در مقدمه بحار الأنوار مي نويسد:
رواياتي را که نياز به کشف معاني داشته اند به بياني رسا توضيح داده ام و بنا بر حداکثر اختصار نهاده‌ام، تا بابهاي کتاب طولاني نگردد و حجم کتاب بيش از حد نيفزايد و جويندگان در استفاده از کتاب دچار مشکل نشوند. ۲
اين توضيحات و شرحهاي کوچک و بزرگ ذيل احاديث، افزون بر پنجاه شرح مفصل است، که برخي در حد يک رساله اند و نوشته اي مستقل در موضوع خود به شمار مي آيند. ۳

1.. ر. ک: بحار الأنوار، ج ۳۷، ص ۱۹۹ و ج ۵۹، ص ۲۲۹ و ج ۶۳، ص ۲۹۵ و ... .

2.. بحار الأنوار، ج ۱، ص ۵ ـ ۴ (مقدمه مؤلّف).

3.. يادنامه علامه مجلسي، ج ۲، ص ۳۵۴.

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 367948
صفحه از 240
پرینت  ارسال به