81
درسنامه فهم حديث

لغت‌شناسي

براي فهم و کشف معاني واژه هاي به کار رفته در احاديث، دو شيوه به کار مي رود: شيوه تقليدي و شيوه اجتهادي؛ که شيوه دوم با آن که دقيق‌تر و کاراتر است، به دليل طول کشيدن و مشکل بودنش، کمتر به کار مي‌رود.

الف) شيوه تقليدي

در اين شيوه، با مراجعه به کتب لغت، معناي ارائه ‌شده ذيل واژه مورد نظر را مي يابيم و با اعتماد به درستي گفته لغت دانان، همان را معناي اصلي کلمه فرض مي کنيم. اين روش در موارد بسياري موفق، کارآمد، سريع و سودمند و براي عموم افراد، قابل استفاده است.
شيوه تقليدي از قرن دوم هجري، که سرآغازِ پيدايش کتابهاي لغت بوده است، تاکنون به کار مي رود، اما شرط اساسي آن مراجعه به کتابهاي کهن و معتبر لغت است و کتب لغت معاصر، در اين حوزه سودمند يا حداقل قابل استناد نيستند؛ زيرا واژه هاي مورد بررسي ما، در حدود دوازده تا چهارده قرن پيش از زبان مبارک معصومان صادر شده و بسي محتمل است که معناي اين کلمات در آن روزگار، با معناي ارائه ‌شده توسط لغت‌دانان معاصر متفاوت باشد؛ چه، وظيفه اصلي لغت‌دان، ارائه معناي واژه در دوره خويش است و پرداختن به سير تحوّلي معناي واژه، از تعهدات اصلي او نيست.
اين نکته پوشيده نيست که تفسيرهاي متفاوت لغويان از يک معنا، گاه از آنجا سرچشمه مي گيرد که لغت در طول زمان، دگرگوني معنايي پيدا مي کند و اندک اندک معناي نخستين آن محدودتر يا گسترده تر مي شود و گاه معنايي کاملاً متفاوت مي يابد. بر اين اساس، آن دسته از کتب لغت در اين عرصه به کار مي آيند که يا در عصر صدور احاديث نوشته شده باشند يا مؤلفان آنها، نقل سير تاريخي معناي کلمات را بر عهده گرفته ‌باشند؛ همان معنايي که مخاطبان حديث از واژه مي فهميده اند. در پيوست پاياني کتاب، نام برخي منابع کهن لغت عرب آمده و توضيح مختصري در باره آنها داده شده است.


درسنامه فهم حديث
80

برخي مترجمان نهج البلاغه، (فَتَجَنَّ) را فعل امر از (تجنّن) به معناي پوشيده داشتن گرفته اند و برخي فعل امر از (تجنّي) دانسته‌اند که با فعل (تتَجَنّي) هماهنگ است و ترجمه متن چنين مي شود:
اي معاويه! اگر به ديده خرد بنگري و نه ديده هوس، مرا پاک ترين کسان در [ريختن] خونِ عثمان مي بيني و بي شک مي داني که من از آن به کنارم. مگر آنکه بخواهي گناهِ ناکرده را بر گردنم نهي و تهمت زني، که در اين صورت هرچه مي خواهي بکن.

ج) صرف و درک زيباييها

آشنا بودن با نکات ظريف علم صرف موجب درک بهتر زيباييهاي لفظي و معنوي حديث نيز مي شود. دو روايت زير نمونه هاي خوبي براي اين معنا هستند:

يک

. در مستدرک الوسائل آمده است:
رَأي رسولُ الله قَوْماً لا يزْرَعُونَ، قالَ: «ما أَنْتُمْ؟» قالُوا: نَحْنُ الْمُتَوَکِّلُونَ. قالَ: «لا، بَلْ أَنْتُمُ الْمُتَّکِلونَ».۱
پيامبر خدا گروهي را ديد که به زراعت نمي پردازند. از آنان پرسيد: «شما چه کاره هستيد؟» گفتند: ما توکل پيشه‌گانيم. حضرت فرمود: «نه، شما سربارِ ديگرانيد».

رسول اکرم صلي الله عليه و آله با دو هيئت و دو کاربرد از يک ماده، يعني وکل، چنين ريز و زيبا تفاوت ظريف توکّل و اتّکال را گوشزد کرده‌اند.

دو

. امام علي عليه السلام فرمود:
التَّوحِيدُ أنْ لا تَتَوَهَّمَهُ وَ الْعَدْلُ أَنْ لا تَتَّهِمَهُ.۲
توحيد آن است که او (خدا) را به وهم نياوري و عدل آن است که او را متّهم نکني.

1.. مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۱۷، ح ۱۲۷۸۹.

2.. نهج البلاغه، حکمت ۴۷۰.

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 367940
صفحه از 240
پرینت  ارسال به