سابقه چهل حدیث نویسی شیعیان

شیعیان، اگر چه با تأخیر چهل حدیث نویسی را شروع کردند، ولی افزون بر جمع آوری حدیث و چهل حدیث نویسی موضوعی، به شرح، تبیین و فقه الحدیث احادیث نیز اهتمام داشته اند.

کهن ترین چهل حدیث شیعی، کتاب الأربعین عن الأربعین فی فضائل علی أمیر المؤنین، نگاشته عبد الرحمان بن احمد خزاعی نیشابوری (م ۴۶۷ ق) است.

از دیگر کتب کهن، می توان به کتاب ابو مسلم بن فوارس (زنده در قرن ششم) با عنوان أربعون حدیثاً فی فضائل أمیرالمؤمنین(ع) و کتاب الأربعون حدیثا عن أربعین شیخاً من أربعین صحابیا از شیخ منتجب الدین رازی (م بعد از ۵۸۵ ق) یاد کرد.

اربعین شهید اوّل (م ۷۸۶ ق) و اربعین فاضل مقداد (م ۸۲۶ ق) نیز با این شیوه نگارش یافته اند.

پس از سده دهم هجری، اربعین نگاری در میان شیعیان، رواج بیشتری یافت.

اربعین شیخ بهایی (م ۱۰۳۱ ق)، شرح نویسی دقیق و روشمند حدیث شیعه را به اوج جایگاه خود نزدیک کرد و مشهورترین چهل حدیث شیعه شد. این کتاب در دوره حیات شیخ بهایی از سوی خاتون آبادی به زبان فارسی ترجمه شد.

اربعین حدیث قاضی سعید قمّی (م ۱۱۰۲ ق)، مرتبط با مباحث حکمی و عرفانی است و به شرح احادیث مشکل پرداخته است.

اربعین حدیث علاّمه مجلسی رحمه الله (م ۱۱۱۱ ق) نیز از مهم ترین منابع در چهل حدیث نویسی است که به سبب تخصّص و مهارت علاّمه مجلسی در فهم حدیث، اهمّیت یافته است.

شیخ آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعة، بیش از هشتاد کتاب حدیثی با نام «الأربعون حدیثاً»[۱] از منابع شیعی یاد کرده است.

ده ها عنوان کتاب نیز با عنوان «چهل حدیث» به زبان فارسی نوشته شده اند.

در سال های اخیر و با رواج یافتن برنامه های رایانه ای، چهل حدیث نویسی، امری آسان و فراگیر شده است، به گونه ای که شمار عناوین «چهل حدیث» به زبان فارسی در سی سال اخیر، بیش از هزار عنوان است[۲] و صدها عنوان نیز با عنوان مشابه با آن، همچون اربعین حدیث، اربعون حدیث و الأربعون حدیثاً، منتشر شده اند. این نگاشته ها، تنها به جمع آوری چهل حدیث پرداخته و از تبیین و تحلیل، تهی هستند.

[۱]. ر. ک: الذریعة: ج ۱ ص ۴۰۹ ـ ۴۳۴.

[۲]. ر. ک: پایگاه اطّلاع رسانی کتاب خانه های ایران Lib.IR..