پنجمین شماره از دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی «آموزههای تربیتی در قرآن و حدیث» به صاحب امتیازی دانشگاه ایلام، مدیر مسئولی مهدی اکبرنژاد و سردبیری سهراب مروتی منتشر شد.
در این شماره از دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی «آموزههای تربیتی در قرآن و حدیث» مقالاتی با عناوین «واکاوی کارکرد تربیتی بشارت و انذار نهان در آیه ۱۶۰ سوره مبارکه انعام» به قلم سیدمحمدرضا حسینینیا، خلیل بیگزاده و فرح توحیدی؛ «بررسی اهداف تربیت مبتنی بر مسئولیتپذیری با نظر به مراحل تربیتی مد نظر اسلام» نوشته زهرا حسینی، مهشید ایزدی، نجمه وکیلی و فهیمه انصاریان؛ «تربیت عقلانی در روش تعلیمی خضر علیهالسلام (با محوریت آیات ۶۰-۸۲ سوره کهف)» نوشته علیرضا زکیزاده و مینا ابراهیم نجفآبادی؛ «الگوی مفهومی تربیت عاطفی با رویکردی بر نهجالبلاغه» به قلم محسن فرمهینی فراهانی و سلمان رضوانخواه؛ «تحلیل محتوای احادیث رضوی در موضوع «بخل» با رویکرد تربیت اخلاقی» نوشته فرشته معتمد لنگرودی و فتحیّه فتّاحی زاده و «تحلیل مبانی نظری شیوههای تربیتی مبتنی بر جنسیت از نگاه آیات و روایات» به قلم سیداحمد هاشمی علی آبادی منتشر شده است.
در چکیده مقاله «واکاوی کارکرد تربیتی بشارت و انذار نهان در آیه ۱۶۰ سوره مبارکه انعام» میخوانیم تبیین صحیح بشارتها و انذارهای قرآنی، از آن جهت که نقش مهمی در ترغیب انسان به انجام نیکیها دارند، از بعد تربیتی اهمیت بسیاری دارند؛ چنانکه هشدار درباره عواقب ناگوار اعمال ناپسند نیز چنین است.
در آیه ۱۶۰ سوره انعام، خداوند وعده داده است که برای نیکوکاران پاداشی ده برابر خواهد بود. این در حالی است که گناهکاران جز به مانند آنچه انجام دادهاند، مجازات نخواهند شد. از دیرباز، توجه مفسران به بشارتِ دریافت پاداش مضاعف، معطوف بوده است؛ اما امعان نظر در این آیه، دو مطلب مهم تربیتی دیگر نیز بهدست میدهد که مفسران به آن توجه نداشتهاند.
در این پژوهش که با روش توصیفی _ تحلیلی صورت گرفته، با عنایت به این نکات، به تبیین استفاده انذاری به نیکان و بشارتی به گناهکاران از دو تعبیر «جاء بالحسنة» و «جاء بالسیئة» پرداخته شده و ضمن اشاره به عوامل تباهکننده اعمال و عوامل پوشاننده گناهان، بهدست آمده است که تعبیر به «جاء بالحسنه» (آوردن امر نیک) و «جاء بالسیئه» (آوردن گناه) به جای «انجام عمل»، متضمن انذاری لطیف به نیکان و بشارتی لطیفتر به گنهکاران است؛ بهگونهای که از یکسو، سبب پیشگیری از غرور نیکوکاران و توجه آنان به دوری از عوامل حبط اعمال و از دیگر سو، باعث تشویق گناهکاران به جبران گناه و افزایش امید آنان به رحمت واسعه خداوند میشود.
در طلیعه مقاله «تربیت عقلانی در روش تعلیمی خضر علیهالسلام (با محوریت آیات ۶۰-۸۲ سوره کهف)» نیز آمده است تعلیم و تربیت با رشد و کمال انسان و زندگی شایسته او سروکار دارد. به سبب آنکه انسان موجودی با نگرش عقلانی است، لازم است که تربیت او نیز بر اساس تفکر و تعقل صورت پذیرد. بر این اساس، این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با بهرهگیری از سیره حضرت خضر، درصدد پاسخگویی به این پرسش است که روش تعلیمی حضرت خضر بر مبنای تربیت عقلانی چگونه تبیین میشود.
نتایج پژوهش بیانگر این است که در روش تعلیمی حضرت خضر بر نکات ظریفی تأکید شده است که میتوان از آن بهعنوان روش مناسبی برای علمآموزی استفاده کرد؛ از جمله اینکه ابتدا در همسفر خود نیازسنجی کرده است و در ادامه، طرح موضوع و بیان سؤال را با مثالهای عینی و متعدد به تصویر کشیده و برای همراه خود، ارزیابی با رعایت اصل آسانگیری را مطرح کرده و علم و حکمت را خودش تبیین نموده و سپس از همسفر خود جدا شده است؛ اما در عینحال به تمام سؤالات او پاسخ گفته و در نهایت، موضوع کلاس را به سایر موارد مشابه در زندگی تعمیم داده است.
همچنین در بخش نخست از مقاله «تحلیل محتوای احادیث رضوی در موضوع «بخل» با رویکرد تربیت اخلاقی» نیز میخوانیم بخل، به عنوان یکی از رذایل اخلاقی، در احادیث امام هشتم علیهالسلام نمود خاصی دارد. این رذیله، تأثیر فراوانی در تفکر و عملکرد آدمی دارد، بهطوری که ایجاد سبک زندگی اسلامی در افراد و جامعه به دوری از این خصلت، وابسته است. به تبع این مسئله، نقش آموزههای دینی در تربیت اسلامی و دوری از رذیله اخلاقی بخل اهمیت زیادی مییابد.
پژوهش حاضر به بررسی احادیث رضوی دربارهی بخل پرداخته و از روش «تحلیل محتوا» برای استخراج، طبقهبندی و مقولهبندی گزارههای بخل در اندیشه رضوی استفاده کرده ضمن آنکه با روش استنتاجی، اهداف و روشهای تربیتی و اخلاقی امام رضا(ع) در موضوع بخل را بررسی خواهد کرد.
رهآورد استفاده از این روش، ارائه مدلی جامع جهت اثبات وجود نظامی جامع بر معارف اخلاق رضوی و کارآمدی این نظام در هدایت جوامع بشری است. میتوان گفت نقطه تمرکز روایات رضوی، بر بیان پیامدها و آثار بخل است. دوری از بهشت، زایل شدن ایمان، بیآبرویی و سلب آسایش از مهمترین آثار بخل برشمرده شده است. از منظر امام رضا(ع) بخیل کسی است که از پرداخت فرائض الهی استنکاف میورزد. در اندیشه رضوی، مال دوستی و تلقینِ فقر از عوامل مهم ایجاد بخل است. هدف غایی امام(ع) از تبیین مسئله بخل، تربیت اخلاقی است و جهت تحقق تربیت اخلاقی در این باره از دو روش اصلاحی تذکّر و انذار بهره گرفتهاند.