اُمّ سَلَمه(م 61 ق)

هند[۱] یا رَمْله،[۲] از تیره بنی مخزوم قریش؛ حدود ده سال پیش از بعثت، متولّد شد. از پیشتازان در پذیرش اسلام بود.[۳] نخستین همسرش عبد اللّٰه بن عبد الأسد، برادر رضاعی پیامبر(ص) و پسر عمّه ایشان بود.[۴] اُمّ سلمه، در سال دوم[۵] یا سوم، یا چهارم هجری [۶] در ۲۵ سالگی با پیامبر خدا(ص) ازدواج کرد. پختگی، تجربه و تیزهوشی وی، از او زنی با عقلی رسا و رأیی صائب ساخته بود[۷] که گاه پیامبر(ص) با او مشورت می کرد.[۸] به همین سبب، خانه اُمّ سلمه، محلّ تصمیم گیری برای برخی امور، از قبیل تقسیم نوبت میان همسران بود[۹] و آن جا وحی بر پیامبر(ص) نازل می شد.[۱۰] عایشه، او را نخستین مهاجر و بزرگ «اُمّهات المؤمنین» می خوانْد.[۱۱] در میان همسران پیامبر(ص)، اُمّ سلمه، کسی است که از هر گونه کمک و همراهی با اهل بیت(ع)، دریغ نورزید. پیوسته وفاداری خود را به امام علی(ع) و فاطمه زهرا(س) و فرزندان او، نشان می داد و در بیان فضیلت های علی(ع) و توجّه دادن مردم به ولایت بسیار کوشید.[۱۲]

پیامبر(ص)، وصیت خود در باره جانشینی علی(ع) را به اُمّ سلمه سپرد تا به جانشینش بدهد.[۱۳] اُمّ سلمه، پس از مخالفت و قیام عایشه، مردم را به حمایت از علی(ع) فرا خواند.[۱۴] اُمّ سلمه، برای باز گرداندن عایشه از جنگ با امیر مؤمنان(ع)، بسیار کوشید و به پیشگویی های پیامبر خدا(ص) اشاره کرد. اُمّ سلمه، به عائشه سفارش کرد که به توصیه پیامبر(ص) برای خارج نشدن از خانه، عمل کند و وصایای پیامبر(ص) را در باره پسر عمویش علی (ع)، نادیده نگیرد.[۱۵] امام حسین(ع) نیز هنگام عزیمت به عراق، وصیت نامه و دیگر ودایع امامت را به اُمّ سلمه سپرد و از او خواست هر گاه فرزند بزرگش نزد وی آمد، آنها را به او بسپارد.[۱۶] برخی اُمّ سلمه را نخستین گریه کننده بر امام حسین(ع) در مدینه می دانند.[۱۷] سخن مشهور آن است که وی در سال ۶۱ ق، در گذشت.[۱۸]

مکانت حدیثی

وی از همسرش ابو سلمه، نقل روایت کرده است و راویانی چون فرزندانش عمر، زینب و نیز ابن عبّاس، عایشه، ابو سعید خُدری و تابعیانی همچون ابو ثابت و عطاء بن یسار، از او نقل روایت کرده اند.[۱۹]

احادیث و آثار

از اُمّ سلمه، ۳۷۸ روایت در منابع شیعه و اهل سنّت بر جای مانده است.[۲۰] بخاری، مسلم، دارِمی، ابن ماجه، ابو داوود، تِرمِذی و نسائی، احادیث او را در صحاح و سنن خود آورده اند. ابن حنبل، ۲۷۹ روایت از او را در مسند خود، گردآورده است. روایت های گزارش شده از اُمّ سلمه، در زمینه های فقهی، اخلاقی، تاریخی، دعا و نیایش، احوال پیامبر(ص) و فضیلت های اهل بیت(ع) هستند.[۲۱] بخش فراوانی از روایت های فقهی او در باره حج و مناسک و ایام مرتبط با آن هستند. او همچنین راوی احادیث «غدیر»، «ثقلین»، «کساء» و روایت های فراوان در باره رویدادهای تاریخی است.[۲۲]

[۱] . المعارف: ص۱۳۶، الاستیعاب: ج۴ ص۱۹۳۹، اُسد الغابة: ج۵ ص۵۶۰.

[۲] . الطبقات الکبری: ج۸ ص۸۶، الاستیعاب: ج۴ ص۱۹۳۹، اُسد الغابة: ج۵ ص۵۶۰.

[۳] . الإصابة: ج۸ ص۴۰۵.

[۴] . اُسد الغابة: ج۵ ص۵۶۰.

[۵] . المناقب، ابن شهر آشوب: ج۱ ص۱۳۸، الصحیح من سیرة النبی(ص) : ج۵ ص۲۴۵.

[۶] . الإصابة: ج۸ ص۴۰۴، الصحیح من سیرة النبی(ص) : ج۵ ص۲۴۵.

[۷] . الإصابة: ج۸ ص۴۰۶، سبل الهدی : ج۵ ص۷۹.

[۸] . المغازی: ج۲ ص۶۱۳، سبل الهدی : ج۵ ص۷۹.

[۹] . شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید: ج۶ ص۲۱۷، الغدیر: ج۹ ص۸۳.

[۱۰] . همان.

[۱۱] . همان.

[۱۲] . الغدیر: ج۳ ص۱۷۷-۱۷۸.