محمّد بن مسلم(ح 80 ـ 150 ق)

مدّت چهار سال در شهر مدینه ساکن شد تا از محضر امام باقر(ع) علم و حدیث بیاموزد.[۱] از سخن شیخ طوسی که وفات وی را در هفتاد سالگی در سال ۱۵۰ ق، نقل می کند، استفاده می شود حدوداً در سال ۸۰ ق به دنیا آمده است.[۲]

مکانت حدیثی

وی از راویان و محدّثان پُر حدیث و از فقیهان شیعه به شمار می آید. بیش از نود راوی از وی نقل حدیث کرده اند که از جمله آنان، ابو ایوب خزّاز، ابان بن عثمان، جَمیل بن درّاج، حَریز، حمّاد بن عثمان و یونس بن عبد الرحمان هستند. علمای رجال، او را از اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) (بیشتر روایات وی از این دو امام بوده است)[۳] و امام کاظم(ع) دانسته اند.[۴] رجالیان، وی را از موثّق ترین و با اعتمادترین راویان دانسته و به جلالت شأن و رفعت مقام و پارسایی و فقاهت، یاد کرده اند.[۵] وی از احیا کنندگان نام و امر ائمّه(ع) شمرده شده است.[۶] ابن ابی عُمَیر می گوید: از حمّاد بن عثمان و عبد الرحمان بن حجّاج شنیدم که هیچ یک از محدّثان شیعی، فقیه تر از محمّد بن مسلم نیست.[۷] امام صادق(ع)(ع) او را مرجع علمی و دینی جامعه شیعه معرّفی کرده است.[۸] کشّی، او را جزﺀ طبقه اوّل اصحاب اجماع دانسته است که در نشر فقه و معالم شیعه، بسیار کوشیده اند.[۹] کشّی، روایاتی از امام باقر و امام صادق و امام رضا(ع) در مدح و ستایش وی نقل کرده است.[۱۰]

احادیث و آثار

او از محدّثان پُر تلاش و تأثیرگذار در عرصه حدیث و معارف حدیثی شیعه، به شمار می آید و خود، تصریح دارد که: «هرچه به خاطرم رسید، از امام باقر(ع) پرسیدم تا آن جا که ۳۰ هزار حدیث از او شنیدم و از امام صادق(ع) ۱۶ هزار حدیث پرسیدم».[۱۱]

وی در کتب اربعه در طریق بیش از ۲هزار و ۲۷۶ سند در موضوعات مختلف اعتقادی، فقهی و اخلاقی، واقع شده است.[۱۲] فهرست نگاران، مهم ترین اثر تألیفی محمّد بن مسلم را کتاب أربعمئة مسئلة فی أبواب الحلال و الحرام، یاد کرده اند.[۱۳]


[۱] . رجال الکشّی: ج۱ ص۳۸۶ ح ۲۷۶ وص ۳۹۱ ح ۲۸۰.

[۲] . رجال الطوسی: ص۲۹۴ ش۴۲۹۳.

[۳] . رجال الطوسی: ص۲۹۴ ش۴۲۹۳، رجال البرقی: ص۹ و ص۱۷.

[۴] . رجال الطوسی: ص۳۴۲ ش۵۱۰۰.

[۵] . رجال النجاشی: ج۲ ص۱۹۹ و ۲۰۰ ش۸۸۳.

[۶] . رجال الکشّی: ج۱ ص۳۴۸ ش۲۱۹.

[۷] . همان.

[۸] . همان: ج۱ ص۳۸۳ ش۲۷۳.

[۹] . همان: ص۵۰۷ ش۴۳۱.

[۱۰] . همان: ص۳۸۳ ش۲۷۳ وص۳۸۴ ش۲۷۴ وص۳۸۵ ش۲۷۵ وص۳۸۷ ش۲۷۷ وص۳۴۷ ش۲۱۵ وص۳۴۸ ش۲۱۸ و ۲۱۹ و ... .

[۱۱] . همان: ص۳۸۶ ش۲۷۶.

[۱۲] . معجم رجال الحدیث: ج۱۷ ص۲۴۷ ش۱۱۷۷۹.

[۱۳] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۰۰ ش۸۸۳.