فضل بن شاذان نیشابوری(ح 180 ـ 260 ق)

محدّث، فقیه، متکلّم، مفسّر و راوی برجسته امامی، از اصحاب امام رضا،[۱] امام جواد،[۲] امام هادی و امام عسکری(ع) است.[۳] پدر او از شاگردان یونس بن عبد الرحمان بود.[۴] وی در سال ۲۶۰ ق درگذشت.[۵]

مکانت حدیثی

او از بیست استاد که بیشتر آنان از مشاهیر حدیث اند، روایت کرده است؛ ازجمله محمّد بن ابی عُمَیر (۳۴۴ حدیث)، صفوان بن یحیی (۱۱۱ حدیث)، حمّاد بن عیسی (یک صد حدیث)، ابو ثابت، حسن بن محبوب، حسن بن علی بن فضّال و شاذان بن خلیل.[۶] راویانی، چون علی بن محمّد بن قتیبه و محمّد بن اسماعیل، از وی اخذ حدیث کرده اند.[۷] علمای رجال، وی را فقیهی جلیل القدر، متکلّم، ثقه و دارای جایگاهی خاص در میان اصحاب ائمّه(ع) توصیف کرده اند.[۸] امام حسن عسکری(ع)، هنگام یادکرد او، سه مرتبه بر او دعا و طلب رحمت کرده است.[۹] کشّی، اخباری را نیز در نکوهش فضل بن شاذان نقل کرده[۱۰] که به لحاظ محتوا و سند، مورد نقد قرار گرفته اند.[۱۱]

احادیث و آثار

بیشتر روایات فضل در فروعات فقهی اند. در کتب اربعه، در ۸۸۰ سند واقع شده است. ازجمله مؤلّفان پُر تألیف به شمار می آید که ۱۸۰ تصنیف در موضوعات مختلف کلامی، فقهی، اخلاقی و... نگاشته است. نجاشی، ۴۸ کتاب و شیخ طوسی، ۳۲ کتاب از او را نام برده اند. شیخ طوسی، تصریح دارد که وی، صاحب تألیفات بسیاری است که نام های آن را نمی داند.[۱۲] بعضی آثار وی، عبارت اند از: کتاب التوحید فی کتب اﷲ؛ کتاب الفرائض الکبیر؛ کتاب الردّ علی الحشویة و کتاب القائم(ع).[۱۳]


[۱] . همان: ج۲ ص۱۶۸ ش۸۳۸.

[۲] . همان.

[۳] . رجال الطوسی: ص۳۹۰ ش۵۷۴۰ و ص۴۰۱ ش۵۸۸۱.

[۴] . رجال النجاشی: ج۲ ص۱۶۸ ش۸۳۸.

[۵] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۲۰ ش۱۰۲۸ و ص۸۱۷ ش۱۰۲۳.

[۶] . معجم رجال الحدیث: ج۱۴ ص۳۱۹ ش۹۳۷۴، رجال الکشّی: ج۲ ص۸۲۱ ش۱۰۲۹.

[۷] . معجم رجال الحدیث: ج۱۳ ص۲۹۹ ش۹۳۵۵.

[۸] . رجال النجاشی: ج۲ ص۱۶۸ ش۸۳۸، الفهرست، طوسی: ص۱۹۷ ش۵۶۳، رجال الکشّی: ج۲ ص۸۱۷ ش۱۰۲۳، ص۸۱۸ ش۱۰۲۵ و ص۸۲۰ ش۱۰۲۷.

[۹] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۲۱ ش۱۰۲۸.

[۱۰] . همان: ج۲ ص۸۱۸ ش۱۰۲۴ و ۱۰۲۶.

[۱۱] . معجم رجال الحدیث: ج۱۳ ص۲۹۳ ش۹۳۵۵.

[۱۲] . رجال النجاشی: ج۲ ص۱۶۸ ش۸۳۸، الفهرست، طوسی: ص۱۹۷-۱۹۸ ش۵۶۳.

[۱۳] . رجال النجاشی: ج۲ ص۱۶۸ ش۸۳۸.