سعد بن عبد اللّٰه اشعری(م 301 ق)

اشعری ها، از بزرگ ترین خاندان های شهر قم به شمار می آیند. سعد در جستجوی حدیث، به مناطق مختلف، مسافرت و با افراد مشهور از اهل سنّت، ملاقات کرد.[۱] او مدّتی را در بغداد، سکونت داشت و به سال ۲۹۹ یا ۳۰۰، یا ۳۰۱ ق وفات نمود.[۲]

مکانت حدیثی

شیخ طوسی، یک بار سعد را در شمار اصحاب امام عسکری(ع) نام برده و بار دیگر، او را در باب سیزدهم الرجال خود، در ضمن راویانی برشمرده که از ائمّه(ع) روایت نقل نکرده اند.[۳] نجاشی تصریح دارد که اصحاب ما، ملاقات سعد با امام عسکری(ع) را ضعیف شمرده و روایت وی از ایشان در منابع روایی را ساختگی دانسته اند.[۴] در مقابل، برخی وی را از اصحاب امام عسکری(ع) دانسته و روایتش از ایشان را از جهت سند و محتوا، معتبر می دانند.[۵] علمای رجال، سعد بن عبد اللّٰه را فقیه، شیخ طائفه امامیه، محدّثی جلیل القدر، چهره سرشناس، ثقه و مورد اعتماد، توصیف کرده اند.[۶] سعد اشعری، از ۷۳ استاد، همچون ابراهیم بن هاشم، احمد بن خالد برقی، احمد بن محمّد بن عیسی و محمّد بن حسین بن ابی الخطّاب، حدیث شنیده است و از راویان اهل سنّت، چون حسن بن عرفه، محمّد بن عبد الملک دقیقی، ابو حاتم رازی و عباس ترقّفی نیز روایت کرده است.[۷] بیش از شانزده راوی، همچون ابو القاسم بن قولویه، احمد بن محمّد بن یحیی، علی بن بابویه و محمّد بن یعقوب کلینی نیز از وی اخذ حدیث کرده اند.[۸]

احادیث و آثار

از وی در کتب اربعه، بیش از هزار و ۱۴۰ روایت، شمارش شده[۹] که بیشتر آن ها در موضوع فروعات فقهی اند و مورد استناد فقیهان، قرار گرفته اند. از سعد بن عبد اللّٰه، بیش از ۳۶ عنوان کتاب در موضوعات گوناگون به ثبت رسیده است. برخی از این آثار عبارت اند از: بصائر الدرجات؛ الفرق الشیعة و یا الفرق و المقالات و کتاب الرّحمة.[۱۰]


[۱] . رجال النجاشی: ج۱ ص۴۰۱ ش۴۶۵.

[۲] . همان: ج۱ ص۴۰۴ ش۴۶۵، خلاصة الأقوال: ص۷۸ ش۴۵۲.

[۳] . رجال الطوسی: ص۳۹۹ ش۵۸۵۲ و ص۴۲۷ ش۶۱۴۱.

[۴] . رجال النجاشی: ج۱ ص۴۰۲ ش۴۶۵، رسائل الشهید الثانی: ج۲ ص۹۸۵ ش۱۸۲.

[۵] . کمال الدین و تمام النعمة: ج۲ ص۴۵۴ ح ۲۱، بحار الأنوار: ج۵۲ ص۸۹، تنقیح المقال: ج۲ ص۱۷ – ۲۰ ش۴۷۰۲.

[۶] . رجال النجاشی: ج۱ ص۴۰۱ ش۴۶۵، رجال الطوسی: ص۴۲۷ ش۶۱۴۱، الفهرست، طوسی: ص۱۳۵ ش۳۱۶، معجم المؤلّفین: ج۴ ص۲۱۱.

[۷] . معجم رجال الحدیث: ج۸ ص۸۰- ۸۱ ش۵۰۴۵۸.

[۸] . همان.

[۹] همان: ص۷۹.

[۱۰] . رجال النجاشی: ج۱ ص۴۰۲ ش۴۶۵، الفهرست، طوسی: ص۱۳۵ ش۳۱۶.