محدث بحرانی(م 1186 ق)

عبد اللّٰه بن نور الدین[۱] بحرانی،[۲] فقیه، محدّث، فاضل؛ تراجم نگاران معاصر، در باره او اطّلاعات اندکی را ثبت کرده اند. وجود نسخه هایی از کتاب عوالم العلوم، یاد او را در میان محدّثان، ماندگار کرد. در مقدمه جلد اوّل کتاب عوالم اذعان می دارد: «بیست سال نزد محمّد باقر مجلسی شاگردی کرده و از او اجازه روایتی دارد که مجلسی او را فرزند عزیز خود خوانده است»[۳]

مکانت حدیثی

گروهی از دانشمندان بزرگ حوزه کربلا در زمره شاگردان اویند که معروف ترین آن ها عبارت اند از: ملّا مهدی نراقی، علاّمه بحرالعلوم، ابوعلی حائری مؤلّف منتهی المقال، میرزا مهدی خراسانی فیلسوف نامبردار مشهد، میرزا مهدی شهرستانی، میرزا ابوالقاسم قمی و سید علی طباطبایی، معروف به صاحب ریاض که همه از شاگردان برجسته وحید بهبهانی نیز بوده اند.

بحرانی، افزون بر مقام علمی، از مشایخ اجازه حدیث بوده و بسیاری از مشایخ حدیث در طبقاتِ بعد، از طریق او به سلسله اجازات می پیوندند. در میان کسانی که از او اجازه حدیث گرفته اند، گذشته از بیشتر شاگردان نامبرده وی، می توان به نام کسانی چون سید عبداﷲ بحرانی، ملّا محمدمهدی فُتونی، شیخ سلیمان بن معتوق عاملی، شیخ حسین بن محمّد و شیخ خلف بن عبدعلی اشاره کرد. در توصیف وی گفته شده است: «فاضل، محدث، متتبّع، خبیر، نقّاد».[۴]

آثار حدیثی

علّامه بحرانی، نویسنده دائرة المعارف حدیثی با نام عوالم العلوم و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال است. وی پس از تدوین کتاب بحار الأنوار، به جمع آوری احادیث و تنظیم و ترتیب کتاب خود در یکصد جلد، اقدام کرد. عوالم، از جهت اخباریگری، شدیدتر از بحار الأنوار است و بیشتر معارف عقلی از آن حذف شده اند.[۵] این کتاب، شباهت فراوانی به بحار الأنوار دارد و از نظر زمان تألیف نیز بسیار به هم نزدیک اند. برخی کتاب عوالم را همان کتاب بحار الأنوار می دانند.[۶] آیة اللّٰه سید محمدباقر موحد ابطحی، تحقیقات گسترده ای را برای احیا و چاپ این اثر به انجام رسانیده است و تا کنون، حدود پانزده جلد از این مجموعه، از سوی وی، احیا شده اند.[۷] جامع ترین نسخه این اثر در کتابخانه مرحوم حاج سید علی محمّد وزیری در یزد است.[۸] در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، افزون بر نسخه های متفرقه از مجلدات عوالم، یک دوره تقریباً کامل از نسخه اصلی به خط مؤلف موجود است.[۹]


[۱]. در منابع متعدد نام پدر محدث بحرانی «نورالله» است حتی در کتاب عوالم العلوم نوشته ی همین محدث نیز «نورالله» است. بعید نیست «نورالدین» اشتباه چاپی باشد. (پایگاه حدیث نت)

[۲] . فرهنگ کتب حدیثی شیعه: ج۲ ص۱۱۵۶.

[۳] . فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی: ج۱۰، جزء ۳، ص۱۵۶۷.

[۴] . تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه: ص۱۰۷ تا ۱۷۱.

[۵] . طبقات أعلام الشیعة: ج۹ ص۴۵۳.

[۶] . فیض القدسی (چاپ شده در ج۱۰۵ بحار الأنوار): ص۹۸.

[۷] . مؤسّسه تحقیقاتی امام مهدی(ع)، زیر نظر آیة اللّٰه محمّدباقر ابطحی، به مقابله، تصحیح، استخراج مصادر احادیث و شرح کلمات مشکل روایات، افزون بر آنچه بحرانی آورده، همراه با استدراک عوالم العلوم و شرح حال راویان، محدّثان و... به چاپ و نشر این اثر بزرگ پرداخته است.

[۸] . دائرة المعارف تشیع، ج۳، ص۱۰۵، فهرست نسخه‫های کتابخانه وزیری یزد: ج۱ ص۲۷۲ – ۲۷۹، ج۳ ص۱۰۴۵ و ۱۰۹۱و ج۵ ص۱۵۱۸.

[۹] . فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی: ج۱۰، جزء ۳، ص۱۵۷۰.