محمّد بن اسماعیل بخاری(م 194-256 ق)

وی به سال ۱۹۴ ق در روستایی از توابع بخارا، به دنیا آمد. حافظ، متکلّم، مفسّر و همچنین از بزرگ ترین محدّثان اهل سنّت و نگارنده یکی از صحاح ششگانه است. بخاری، مسلک فقهی خاصّ خود را داشت[۱] و نمی توان او را پیرو یکی از مذاهب مشهور دیگر دانست. او در سال ۲۵۶ ق در زادگاهش در دو فرسخی سمرقند، درگذشت.[۲]

مکانت حدیثی

جهت فراگیری حدیث سفرهای طولانی کرد و در شهرهای خراسان، جبال، عراق، مصر، شام و حجاز، به فراگیری حدیث پرداخت و نزد بیش از هزار شیخ، استماع حدیث کرد.[۳] وی پس از تدوین کتاب صحیح، مدّتی در نیشابور، اقامت داشت و بر اثر اختلاف با استادش محمّد بن یحیی ذُهلی در مسئله قدیم یا مخلوق بودن قرآن نیشابور را به مقصد بخارا، ترک گفت.[۴] مهم ترین مشایخ او عبارت اند از: احمد بن حنبل، یحیی بن معین، اسحاق بن راهویه، علی بن مَدینی، عبداﷲ بن ابی شیبه، عثمان بن ابی شیبه و ابو حاتم رازی.[۵] بسیاری از محدّثان در شهرهای مختلف، از بخاری استماع حدیث کرده اند. برخی تعداد آن ها را ۹۰ هزار محدّث، یاد کرده اند.[۶] ابو زرعه و ابو حاتم، تِرمِذی و مسلم و نیز عدّه ای از بغدادی ها، چون ابراهیم بن محمّد باغندی، یحیی بن محمّد بن صاعد و محمّد بن هارون حَضرَمی، از وی اخذ حدیث کرده اند. علمای اهل سنّت، او را بسیار ستوده اند.[۷] بخاری، در کتاب صحیح خود، تنها ۲۹ حدیث از امام علی(ع) و یک حدیث از فاطمه زهرا(س) آورده است.[۸]

آثار حدیثی

آثار او را ۲۵ کتاب شمرده اند. از این تعداد، برخی در دسترس هستند، برخی نیز به صورت نسخه خطّی اند و از برخی دیگر، نشانی نیست. ازجمله آثار وی، عبارت اند از:

الجامع الصحیح، معروف به صحیح البخاری که معروف ترین کتاب بخاری و یکی از کتب ششگانه معتبر اهل سنّت است. احادیث این کتاب، به ادّعای مؤلّف آن، به مدّت شانزده سال و از میان ۶۰۰ هزار حدیث، برگزیده شده اند.[۹] به ادّعای برخی اهل سنّت، صحیح ترین کتاب، پس از قرآن مجید، صحیح البخاری و پس از آن، صحیح مسلم هستند.[۱۰] صحیح البخاری، ۹۷ کتاب و ۳ هزار و ۴۵۰ باب دارد و مطابق با ابواب فقهی، تبویب شده است. تعداد احادیث آن با احتساب احادیث تکراری، به گفته ابن صلاح، ۷ هزار و ۲۷۵ حدیث و با حذف مکررّات، به عقیده ابن حجر، ۲ هزار و ۷۶۱ حدیث است.[۱۱] شرح های بسیاری بر صحیح البخاری نوشته شده اند. کتاب های دیگر او: المسند الکبیر و کتاب العلل هستند.[۱۲]


[۱] . معجم البلدان : ج۱ ص۳۵۵، صحیح البخاری : مقدّمة محمّد منیر ص۴۰.

[۲] . معجم البلدان : ج۱ ص۳۵۵، الوافی بالوفیات : ج۲ ص۱۴۹ ش۳.

[۳] . الوافی بالوفیات : ج۲ ص۱۴۹ ش۳، شذرات الذهب : ج۲ ص۱۳۴.

[۴] . تاریخ بغداد : ج۲ ص۲۸ ش۴۲۴.

[۵] . الوافی بالوفیات : ج۲ ص۱۴۷ – ۱۴۸، دائرة المعارف بزرگ اسلامی : ج۱۱ ص۴۵۶.

[۶] . وفیات الأعیان : ج۲ ص۱۹.

[۷] . شذرات الذهب : ج۲ ص۱۳۴.

[۸] . دراسات فی الحدیث و المحدّثین : ص۱۲۴، سیری در صحیحین : ج۱ ص۱۲۵.

[۹] . تاریخ بغداد : ج۲ ص۷ و ۸ ش۴۲۴، مقدّمة فتح الباری بشرح صحیح البخاری : ص۴۸۹ و ۴۹۰.

[۱۰] . الصواعق المحرقة: ص۹.

[۱۱] . فتح الباری، مقدمه : ص۸ – ۱۴.

[۱۲] . کتاب های دیگری در رجال، فقه و تفسیر، از او ثبت شده است (ر.ک : حیاة البخاری : ص۶۷).