بررسی معنی‌شناسی واژه ذلّت در نهج‌البلاغه با رویکرد با هم‌آیی هم‌نشینی و جانشینی

نشریه : پژوهش‌نامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : ناصر قره خانی

سال 1397 / شماره پیاپی 24 / صفحه 1-19

چکیده :

واژه ذلت از پرکاربردترین واژه‌­ها، در قالب­‌های مختلف اشتقاقی در نهج­‌البلاغه است. امام علی(ع) با بهره‌مندی از معارف بلند الهی و برای تعالی جایگاه انسان و ارزش­های انسانی، صورت­های گوناگون این واژه را در گفتار و نوشتار به‌کار گرفته تا تصاویری تأثیرگذار در ذهن مخاطب ایجاد کند و او را به‌سوی عزت و کرامت رهنمون سازد. از منظر علم معنی‌­شناسی بررسی مفهوم اولیۀ واژه و سیر تحول آن از دورۀ جاهلـی تا متـن نهج­‌البلاغه امری ضروری است و تلاش می­شود تا بـراسـاس روابـط هم­نشینی و جانشینی به دو پرسش پاسخ داده شود: یکی آن‌که کدام واژه­‌ها بیشترین همنشینی را با واژۀ ذلت دارد؟ و از سوی دیگر با رویکرد جانشینی چه واژه­‌ها و احیاناً جملاتی تداعی‌کنندۀ مفهوم ذلت هستند؟ برآیند این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته نشان می‌­دهد واژگانی از قبیل عزت، نفس، طمع، اسارت، مستکینة، عار و فرار بیشترین همنشینی را با ذلت داشته و کلماتی از قبیل قماءة، دناءة، ضعة و خسف و حتی برخی جمـله‌­ها، بر محور جانشینی معنای ذلت را به ذهن می­رساند؛ افزون بر این تداعی آوایی برخی واژه­‌ها مثل أضلّ و أزلّ در تبادر معنای ذلّت در اندیشة مخاطب قابل توجه است.

کلیدواژه‌های مقاله :نهج‌البلاغه؛ مفهوم اولیه؛ هم‌نشینی و جانشینی؛ ذلت؛ نفس