احادیث داستانی آزمایش مسلمانان

مجمع البیان ـ فی قَولِهِ تَعالی:«قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی أَن یبْعَثَ عَلَیکمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِکمْ أَوْمِن تَحْتِ أَرْجُلِکمْ أَوْ یلْبِسَکمْ شِیعًا... »[۱]الآیة ـ:

فی تَفسیرِ الکلبِی: لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیةُ قامَ النَّبِی(ص) فَتَوَضَّأَ وأسبَغَ وُضوءَهُ، ثُمَّ قامَ وصَلّی فَأَحسَنَ صَلاتَهُ، ثُمَّ سَأَلَ اللّهَ سُبحانَهُ ألّا یبعَثَ عَلی اُمَّتِهِ عَذاباً مِن فَوقِهِم ولا مِن تَحتِ أرجُلِهِم، ولا یلبِسَهُم شِیعاً، ولا یذیقَ بَعضَهُم بَأسَ بَعضٍ.

فَنَزَلَ جَبرَئیلُ(ع) فَقالَ: یا مُحَمَّدُ، إنَّ اللّهَ تَعالی سَمِعَ مَقالَتَک، وإنَّهُ قَد أجارَهُم مِن خَصلَتَینِ ولَم یجِرهُم مِن خَصلَتَینِ؛ أجارَهُم مِن أن یبعَثَ عَلَیهِم عَذاباً مِن فَوقِهِم أو مِن تَحتِ أرجُلِهِم، ولَم یجِرهُم مِنَ الخَصلَتَینِ الاُخرَیینِ.

فقال(ص): یا جَبرَئیلُ، ما بَقاءُ اُمَّتی مَعَ قَتلِ بَعضِهِم بَعضا؟ فَقامَ وعادَ إلَی الدُّعاءِ، فَنَزَلَ:«الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یتْرَکواْ أَن یقُولُواْ ءَامَنَّا وَ هُمْ لَا یفْتَنُونَ»[۲]الآیتَینِ، فَقالَ: لابُدَّ مِن فِتنَةٍ تُبتَلی بِهَا الاُمَّةُ بَعدَ نَبِیها، لِیتَبَینَ الصّادِقُ مِنَ الکاذِبِ، لِأَنَّ الوَحی انقَطَعَ، وبَقِی السَّیفُ وَافتِراقُ الکلِمَةِ إلی یومِ القِیامَةِ.[۳]

مجمع البیان ـ در باره این سخن خداوند متعال: «بگو: «او تواناست که از بالای سرتان یا از زیر پاهایتان، عذابی بر شما بفرستد یا شما را گروه گروه، به هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] ...»» ـ:

در تفسیر الکلبی آمده است: چون این آیه فرود آمد، پیامبر(ص) برخاست و وضویی شاداب و کامل گرفت و سپس، به نماز ایستاد و نمازی نیکو گزارد. آن گاه، از خداوند پاک، درخواست کرد که بر امّتش عذابی از فرازِ سرشان یا از زیرِ پاهایشان نفرستد و آنها را گروه گروه به [جان] هم نیندازد، و خشم بعضی را به بعضی دیگر نچشانَد.

در این هنگام، جبرئیل(ع) فرود آمد و گفت: ای محمّد! خداوند متعال، گفتار تو را شنید و آنان (امّت تو) را از دو چیز، پناه داد و از دو چیز، پناهشان نداد: از این که از فرازِ سرشان یا از زیرِ پاهایشان برایشان عذابی بفرستد، پناهشان داد؛ امّا از آن دو چیز دیگر (تفرقه و به جان هم افتادن) پناهشان نداد.

پیامبر(ص) فرمود: «ای جبرئیل! با وجود کشته شدن امّت من به دست یکدیگر، از آنان چه باقی می مانَد؟».

برخاست و دیگر باره، دعا کرد. پس این دو آیه نازل شد: «الف، لام، میم! آیا مردم پنداشته اند که تا گفتند: «ایمان آوردیم»، رها می شوند و مورد آزمایش قرار نمی گیرند؟».

پس فرمود: «از آزمایش، گریزی نیست و امّت، پس از پیامبرش، باید آزموده شود تا راستگو از دروغگو معلوم گردد؛ زیرا وحی، قطع شده و شمشیر و تفرقه، تا روز قیامت برجاست».

[۱]. الأنعام: ۶۵.

[۲]. العنکبوت: ۲.

[۳]. مجمع البیان: ج ۴ ص ۴۸۷، دانشنامه قرآن و حدیث، ج ۷، ص ۳۲