بررسي سير تاريخي روايات، آثار و ديدگاهها در محکم و متشابه
دکتر محمد کاظم شاکر ۱
سعيد فخاري۲
چکيده
با اين که اشتمال قرآن کريم بر آيات محکم و متشابه، نص صريح قرآن در آيه هفتم سوره آل عمران است، با اين حال، هنوز برخي از زواياي اين بحث در پرده ابهام قرار دارد. به طور کلي، يکي از مشکلاتي که در تفسير مفاهيم و مصاديق واژهها و اصطلاحات قرآن و هر متن تاريخي ديگر به وجود ميآيد، تغيير معاني اصطلاحي واژهها در گذر زمان و در نهايت، خلط و در هم تنيدن معاني مختلف يک اصطلاح است. در هر زباني اصطلاحات دچار تغيير در معاني ميشوند و در هر زمان چه بسا معاني جديدي به برخي واژهها تزريق ميشود که با معنا يا معاني قبلي قدري متفاوت ميشود. به نظر ميرسد که اصطلاح دوگانه «محکم و متشابه» نيز در زمره همين اصطلاحات است.
اين مقاله در صدد است تا بين آنچه که در احاديث و آثار در تبيين معنا و مصداق محکم و متشابه آمده، با آنچه که متقدمان و متأخران و معاصران در اين باره گفتهاند، مقايسهاي انجام دهد و آن گاه، با توجه به فضا و سياق آيه هفتم سوره آل عمران به داوري بنشيند که اين اصطلاحات در گذر از دو دوره «اثر» و «رأي» تا چه اندازه از اصطلاح اوليه قرآني خود دور شدهاند.
به نظر نويسندگان مقاله، دو قرآن پژوه بزرگ معاصر، علامه محمد حسين طباطبايي و آيةالله محمد هادي معرفت با نقد اصطلاح محکم و متشابه نزد اصوليان و مفسران پيشين، با تبييني نسبتاً جديد از محکم و متشابه، به اصطلاح قرآني نزديکتر شدهاند و نيز آنچه در احاديث و آثار آمده، گرچه تا حدودي قرين اضطراب و تشويش است، اما به اصطلاح قرآني نزديکتر است تا آنچه که ابتدا در اصطلاح اصوليان و سپس مفسران و دانشمندان علوم قرآني رايج شده است.
کليدواژهها: روايات محکم و متشابه، علوم قرآني، اصول فقه، محکم، متشابه، مبهم.
1.دانشيار گروه علوم قرآن و حديث دانشگاه قم.
2.دانش آموخته دکتري علوم قرآن وحديث از دانشکده اصول الدين.