احادیث داستانی امام علی(ع) نخستین بیعت کننده در زیر درخت با پیامبر(ص)

المناقب لابن شهر آشوب:

کانَ لِلنَّبِی(ص) بَیعَةٌ عامَّةٌ وبَیعَةٌ خاصَّةٌ؛ فَالخاصَّةُ بَیعَةُ الجِنِّ ولَم یکن لِلإِنسِ فیها نَصیبٌ، وبَیعَةُ الأَنصارِ ولَم یکن لِلمُهاجِرینَ فیها نَصیبٌ، وبَیعَةُ العَشیرَةِ ابتِداءً وبَیعَةُ الغَدیرِ انتِهاءً، وقَد تَفَرَّدَ عَلِی(ع) بِهِما وأَخَذَ بِطَرَفَیهِما. وأَمَّا البَیعَةُ العامَّةُ فَهِی بَیعَةُ الشَّجَرَةِ؛ وهِی سَمُرَةٌ أو أراک عِندَ بِئرِ الحُدَیبِیةِ، ویقالُ لَها بَیعَةُ الرِّضوانِ؛ لِقَولِهِ:«لَّقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ»[۱]، وَالمَوضِعُ مَجهولٌ وَالشَّجَرَةُ مَفقودَةٌ، فَیقالُ: إنَّها بِرَوحاءَ، فَلا یدری أرَوحاءُ مَکةَ عِندَ الحَمّامِ أو رَوحاءُ فی طَریقِها؟ وقالوا: الشَّجَرَةُ ذَهَبَتِ السُّیولُ بِها.

وقَد سَبَقَ أمیرُ المُؤمِنینَ(ع) الصَّحابَةَ کلَّهُم فی هذِهِ البَیعَةِ أیضا بِأَشیاءَ: مِنها أنَّهُ کانَ مِنَ السّابِقینَ فیها، ذَکرَ أبو بَکرٍ الشِّیرازِی فی کتابِهِ عَن جابِرٍ الأَنصارِی:

إنَّ أوَّلَ مَن قامَ لِلبَیعَةِ أمیرُ المُؤمِنینَ(ع)، ثُمَّ أبو سِنانٍ عَبدُ اللّهِ بنُ وَهبٍ الأَسَدِی، ثُمَّ سَلمانُ الفارِسِی. وفی أخبارِ اللَّیثِ: إنَّ أوَّلَ مَن بایعَ عَمّارٌ؛ یعنی بَعدَ عَلِی.

ثُمَّ إنَّهُ أولَی النّاسِ بِهذِهِ الآیةِ؛ لِأَنَّ حُکمَ البَیعَةِ ما ذَکرَهُ اللّهُ تَعالی:«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیقْتُلُونَ وَ یقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَیهِ حَقًّا فِی التَّوْرَاةِ وَ الْاءِنجِیلِ وَ الْقُرْءَانِ»[۲]الآیةَ. ورَوَوا جَمیعا عَن جابِرٍ الأَنصارِی أنَّهُ قالَ: بایعَنا رَسولُ اللّهِ(ص) عَلَی المَوتِ.[۳]

المناقب، ابن شهرآشوب:

پیامبر(ص) یک بیعت عام داشت و یک بیعت خاص. بیعت های خاص، عبارت اند از: بیعت جنّیان [با ایشان] که انسان ها در آن شرکت نداشتند، بیعت انصار که مهاجران در آن شرکت نداشتند، بیعت عشیره در آغاز دعوت، و بیعت غدیر در پایان کار. و علی(ع)، تنها کسی است که در هر دو بیعت اخیر بود و دو سوی امر را در دست داشت.

بیعت عام، همان بیعت شجره است و آن، یک درخت طلح یا درخت مسواکی بود در کنار چاه حدیبیه. این بیعت را به سبب آیه شریف: «هر آینه خدا از مؤمنان، خشنود شد»، بیعت رضوان می گویند. محلّ آن، ناشناخته است و درخت هم از بین رفته است. گفته می شود این بیعت در روحاء بوده است؛ امّا معلوم نیست که آیا مراد، روحاء مکه، واقع در نزدیک حمّام است یا روحاء واقع در راه مکه. همچنین گفته اند که درخت را سیل برده است.

امیر مؤمنان(ع) در این بیعت نیز در چند چیز، گوی سبقت را از سایر صحابه ربود، از جمله این که در آن، پیش گام شد. ابو بکر شیرازی در کتابش از قول جابر انصاری می گوید: نخستین کسی که برای بیعت بر خاست، امیر مؤمنان(ع) بود، سپس ابو سنان عبد اللّه بن وهب اسدی، سپس سلمان فارسی. و در اخبار لیث آمده است: نخستین کسی که بیعت کرد، عمّار بود، یعنی نخستین کس پس از علی(ع).

دیگر، این که او سزاوارترینِ مردم به این آیه است؛ چون حکم بیعت، آن است که خداوند متعال فرموده است: «در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به بهای این که بهشت برای آنان باشد، خریده است؛ همان کسانی که در راه خدا می جنگند و می کشند و کشته می شوند. این، وعده حقّی در تورات و انجیل و قرآن، بر عهده اوست» تا آخر آیه.

همگان از جابر انصاری روایت کرده اند که گفت: ما با پیامبر خدا(ص) بر سر جان، بیعت کردیم.

[۱]. الفتح: ۱۸.

[۲]. التوبة: ۱۱۱.

[۳]. المناقب لابن شهر آشوب: ج ۲ ص ۲۱، بحار الأنوار: ج ۳۸ ص ۲۱۷ ح ۲۳؛ دانشنامه قرآن و حدیث، ج ۱۶، ص ۴۲۰.