تاریخ ولادت، وجه تسمیه، کنیه و القاب امام مجتبی علیه السلام

تاریخ ولادت، وجه تسمیه، کنیه و القاب امام مجتبی علیه السلام

برگرفته از کتاب کریم اهل بیت علیه السلام، ترجمه "الدمعة الساکبة فی احوال النبی و العترة الطاهرة"، نوشته محمد باقربن عبدالکریم دهدشتی بهبهانی، ترجمه ابراهیم سـلطانی نسب

کمال الدین محمد بن طلحه شافعی در کتاب مطالب السؤال آورده:
صحیحترین قول در ولادت حضرت امام حسن (ع) این است که ایشان در شهر مدینه و در نیمه ماه مبارك رمضان سال سوم هجرت بدنیا آمدند. پدر ایشان علی ابن ابیطالب (ع) نور وجود او را بـه فـاطمه )س( در ذي الحجـۀ سـال دوم هجرت منتقـل نمـود. امـام حسن (ع) اولین پسـر حضـرت فـاطمه زهرا )س( بـود، برخی نیز گفته اند که آن حضـرت در روز ششم ماه مبارك رمضان بدنیا آمدهاند. ولی قول صحیح خلاف این است، هنگامی که آن حضرت متولـد شـد به رسول االله (ص) اطلاع دادند که کودك بدنیا آمده پس وجود مقدس حضـرت رسول (ص) او را در آغوش گرفت و در گوشـش اذان (و اقـامه) گفت. علی بن عیسـی (ره) در کشـف الغمه آورده که گنجی شـافعی در کفایـۀ الطـالب میگویـد: کنیه حسن بن علی (ع) ابومحمـد بود، در مـدینه در شب نیمه ماه مبارك رمضان بـدنیا آمـد و او شبیهترین مردم به پیامبر بود.

شـیخ مفید (ره) در ارشـاد
در بـاب ذکر امـام بعـد از امیر المومنین (ع) در تاریـخ ولادت، دلائل امامت، مـدت خلافت، زمان ولادت، شـهادت، محل قبر و تعـداد اولاد او به اسـنادش آورده است که:
امام بعد از امیر المومنین (ع) پسـرش حسن پسـر سـرور زنان عالم فاطمه (س) دختر محمد (ص) سـرور پیامبران است. کنیه او ابومحمد است و در شهر مدینه در شب نیمه ماه مبارك رمضان در سال سوم هجرت بـدنیا آمـد، فـاطمه زهرا )س( روز هفتم از ولاـدت امـام حسن (ع) او را نزد حضـرت رسول اکرم (ص) آورد. او را در پـارچه اي از حریر بهشـت پیچیـده بـود کـه جبرئیـل آن را براي پیـامبر آورده بـود. رسـول خـدا (ص) نـام او را حسن نهـاد و براي او گوسفندي (قوچی) عقیقه کرد. عده اي نیز میگویند ] [۱هیچ کس از حسن بن علی شبیه تر به حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی (ص) نیست.

در بحـار از منـاقب
از برة (بنت) امیه خزاعی نقـل است که گفت:
وقتی فاطمه زهرا )س( به حسن (ع) حامله شـده بود، گـاهی اوقـات رسول خـدا (ص) به دیـدن او میآمـد و به او میگفت: بزودي پسـري بـدنیا میآوري که مژدهي او را جبرئیل به من داده، او را شـیر مده تا اینکه باز به تو سر بزنم. برة بنت امیه گفت: بر فاطمه )س( وارد شدم هنگامی که سه روز از ولادت حسن (ع) گذشـته بود و او هنوز چیزي )شـیري( نخورده بود، به فـاطمه )س( گفتم: حسن را به من بـده تا به او شـیر بـدهم، فاطمه )س( گفت: هرگز، آنگـاه حس مـادري بر او غـالب شـد و خودش به حسن (ع) شـیر داد، وقتی رسول خـدا (ص) آمـد به فاطمه )س( گفت: چه کردهاي؟ گفت حس مادري بر من غالب شد و او را شیر دادم. پس رسول خدا (ص) فرمود: خداوند بزرگ و بلند مرتبه هیچ کاري نمیکند جز آنچه اراده فرموده است.

در عیون اخبار الرضا (ع)
به سه سند معتبر از امام رضا (ع) از پدران طاهرینش از علی بن الحسین (ع) نقل شـده که حضـرت فرمود:

اسـماء بنت عمیس براي من گفت: وقتی حسن بن علی (ع) متولـد شـد رسول خـدا (ص) به دیـدار فـاطمه (ص) و فرزنـد او آمـد و گفت: اي اسـماء پسـرم را به نزد من بیاور پس حسن را به سوي او بردم در حالی که او را در پارچه زردي پیچیده بودم نوزاد را به رسول خدا (ص) دادم، حضـرت فرمود: اي اسـماء آیا به شـما نگفتم که نوزاد را در پارچه زرد نپیچید، پس نوزاد را در پارچه اي سـفید پیچیـدم و به نزد ایشان بردم و رسول خـدا (ص) او را گرفت، در گوش راسـتش اذان و در گوش چپش اقـامه گفت: سـپس رو به امـام علی (ع) نمود و گفت: پسـرم را چه نـام نهادي؟ حضـرت علی (ع) عرض کرد: یا رسول االله (ص) در نامگـذاري او بـه شـما پیشـی نمیگیرم ولی دوست داشـتم که او را حرب بنـامم، رسـول خـدا (ص) فرمـود: من هم در نامگـذاري او بـه خداونـد پیشـی نمیگیریم، آنگـاه جبرئیـل نـازل شـد و گفت: اي محمـد خداونـد متعـال به تـو سـلام میرسانـد و میفرمایـد: که علی براي تو به منزلهي هارون براي موسـی است جز اینکه بعد از تو پیامبري نخواهد بود، اسم پسـرت را به اسم پسـر هـارون بگـذار.

پیـامبر عرض کرد: پروردگـارا اسم پسـر هارون چه بود؟ جبرئیل از جانب پروردگار گفت: نام پسـر هارون شبر بود، رسول خـدا (ص) گفت: ولی زبـان من عربی است، پس جبرئیـل گفت: او را حسن بنـام، اسـماء بنت عمیس گفت: اینچنین شـد که رسول خدا او را حسن (ع) نامید.

زمانی که روز هفتم ولادت امام حسن (ع) شد رسول خدا (ص) دو قوچ سـیاه رنگ براي او عقیقه نمود و به قابله یک ران از آن گوسـفندها و یک دینار پول داد و موي سـر او را تراشـید و به وزن موي سـر او نقره مسـکوك صدقه داد و بر سـر او عطر و زعفران مالیـد. سـپس فرمود: اي اسـماء مالیـدن خون به سـر نوزاد از رسوم جاهلیت است. [۳]

در عیون اخبار الرضا

به همین اسـناد از حسن بن علی (ع) آمـده که حسـین (ع) در روز هفتم ولادتش نامگذاري شد و نام او برگرفته از اسم حسـن بود که حسین شد
و نیز آمده که بین حسن و حسـین به اندازهي یک حمل فاصله بود.

در بحار الانوار
از کتاب عدد از ام الفضل همسـر عبـاس نقـل است که: به پیـامبر عرض کردم: یا رسول االله، در خواب دیـدم که یک عضو از اعضاء شـما در خانه ي من است. حضـرت فرمود: بزودي فاطمه پسري به دنیا میآورد پس او را سرپرستی و کفالت کن، چون فاطمه حسن را به دنیا آورد رسول خدا (ص) او را به من داد و من نیز از شـیر پسـر عباس به او میدادم.

در کشف الغمه
به اسـناد معتبر از امام علی (ع) نقل است که فرمود: وقتی فـاطمه (س) بـدنیا آمـد، پیـامبر به اسـماء بنت عمیس و امسـلمه گفت: دخترم را بیاوریـد چون فـاطمه (س) را به دست مبارك رسول خـدا دادنـد چهره اش از شادي درخشـید در گوش راسـتش اذان گفت و در گوش چپش اقامه خوانـد و فرمود: به درستی که هیـچ کس این کـار را نمیکنـد مگر اینکه از شـر شـیطان در امـان بمانـد. سـپس فرمود: چیزي نگوئیـد تـا هنگـامی که او را به شـما میدهم، پس هنگامی که حسن نیز بـدنیا آمـد او را به رسول خـدا دادیم و او با دیدن حسن بسـیار شادمان و خوشـحال شد و با آب دهـانش کام حسن را برداشت. آنگاه فرمود: خداونـدا، او و فرزنـدانش را از شـر شـیطان رجیم به تو میسـپارم. در کتاب فردوس از پیامبر خدا (ص) نقل است که فرمود: به من از طرف خداوند دسـتور آمد که این دو پسـرم را به نام حسن و حسین نامگذاري نمایم.

درعلل الشرایع
به اسناد معتبر از محمد بن علی بن عبداالله از پدرش و او نیز از پدرش نقل میکند: رسول خدا (ص) فرمود اي فاطمه نامگذاري حسن و حسـین به نام پسـران هارون شبر و شبیر بخاطر فضیلت و کرامت ایشان نزد خداوند عزوجل بود.

در معانی الاخبار و علل الشـرایع
به اسناد معتبر از عکرمۀ منقول است که گفت: وقتی فاطمه (س) حسن را به دنیا آورد، و با فرزندش به محضر رسول خـدا (ص) رفت. پس پیـامبر (ص) نـوزاد را حسن نامیـد. وقـتی فـاطمه (س)، حسـین را نیز به دنیـا آورد دوبـاره نـوزاد را به محضـر حضـرت رسول (ص) برد و گفت: یا رسول االله این فرزنـدم را حسن نامیـدي اینک این فرزندم را چه مینامی؟ رسول خدا (ص) هم او را حسـین نامید.

درمعـانی الاخبار
به اسـناد معتبر از جعفر بن محمـد (ع) از پـدرش محمـد بن علی (ع) نقل است که فرمودنـد: جبرئیل براي رسول خدا (ص) اسم حسن را در پارچهاي از حریر از پارچههاي بهشت هدیه آورد و نام حسـین نیز از نام او مشـتق گردیـد. قطب راونـدي در خرائـج از امـام صـادق (ع) نقل کرده که: رسول خـدا (ص) هنگام شـیر دادن فاطمه به فرزنـدانش میآمد و از آب دهان مبارکش به حسن و حسـین میچشاند و به حضـرت فاطمه (س) میفرمود: به آنها شـیر مده.

در بحارالانوار
از منـاقب از عمران بن سـلیمان و عمر بن ثابت نقل شـده که میگفتنـد: حسن (ع) و حسـین (ع) دو اسم از اسامی اهل بهشت است که قبلاـ در دنیـا وجود نـداشت و کسـی به این نامها نامگـذاري نشـده بود.

همچنین از جابر بن عبـداالله انصاري (ره) نقل است که پیامبر (ص) فرمود: حسن را، حسن نامیـدم براي اینکه آسـمانها و زمین به احسان خدا پابرجاست و حسـین از احسان مشـتق است. و علی و حسن دو اسم از اسـماء خـداي بلنـد مرتبه است و حسـین اسم مصـغر حسن است.

جـابر میگویـد: ابوالحسـین نساب گفت: خـداوند بزرگ و بلند مرتبه از دیدگان و عقول مردم این دو اسم را مخفی نگاه داشت و پوشاند. )یعنی نامهاي حسن و حسین را( تا اینکه دو پسـر فاطمه به این اسـماء نامگذاري شدند. به درستی که هیچ یک از اعراب نمیدانسـتند و به این اسـمها آگاهی نداشتند و در قدیم الایـام هیـچ عربی به این اسـامی نامگـذاري نشـده بود و تا زمان این دو امام هیـچ پسـري از قبیله نزار و هیـچ پسـري از یمن با وجود بزرگی قبیله و کثرت اسامی که بین ایشان متداول و رایج بود از این اسـماء اطلاعی نداشـتند. آنها فقط حسن (با سکون سین و نون) و حسین (با سین مکسور مثل حبیب) را استعمال مینمودند.

در کافی
به اسـناد معتبر از اباعبـداالله جعفر بن محمد الصادق (ع) نقل است که فرمود: رسول خدا (ص) با دست خود گوسـفندي را براي حسـن (ع) عقیقه کرد و در هنگام ذبح گوسـفند گفت: بسم االله، این ذبیحه عقیقه پسـرم حسن است. و فرمود:
(اللهم عظمها بعظمه و لحمها بلحمه و دمها بدمه، و شـعرها بشـعره، اللهم اجعلها و قاء لمحمد و اله)
پروردگارا، استخوانهاي این عقیقه را براي تقویت استخوان او، گوشـتش را براي تقویت گوشت او، خونش را براي تقویت خون او و موهـایش را براي تقویت موهـاي او قرار بـده، پروردگارا این عقیقه را براي محمـد و آل محمـد مـایه ي قوت قرار بـده.

مؤلف میگویـد:
کمـال الـدین بن طلحه شـافعی در کتـاب مطالب السؤال میگویـد: بـدان که اسم حسن را جـدش رسول االله (ص) بر او نهاده است وقتی که او بـدنیا آمد پیامبر فرمود، او را چه نام نهاده اید؟ گفتند: حرب، حضـرت فرمود او را حسن بنامید. سـپس آن حضـرت قوچی را براي فرزندانش عقیقه نمود و ذبح کرد. براي همین است که شافعی براي نوزاد عقیقه کردن را سـنت میدانـد و از رسول خـدا (ص) در این امر متابعت مینمود. پیامبر خود شخصا این کار را انجام داد و فاطمه (س) را از این کار منع نمود و به او گفت: موهاي سر نوزاد را بتراشد و به اندازهي وزن موي او نقره صـدقه دهـد، پس فاطمه (س) نیز چنین کرد، مقـدار وزن موي امام حسن (ع) در روزي که سـر او را تراشـیدند به انـدازه کمی بیشتر از یک درهم بود پس حضـرت زهرا (س) به اندازه آن نقره صدقه داد. اینگونه شد که عقیقه و صدقه به وزن موي نوزاد سنتی مسـتمر شـد. بخاطر عملی که رسول االله (ص) در حق فرزنـدش حسن (ع) انجام داد. ایشان براي فرزند دیگرش حسـین نیز در هنگام تولـد همین گونه قربـانی کرد و صـدقه داد.

کنیه و القاب

تنهـا کنیه حضـرت امام حسن مجتبی (ع) ابومحمـد است و لا غیر اما القاب آن حضـرت بسـیار بود، تقی، طیب، زکی، سـید، سـبط، ولی، تمام این القاب را به آن حضـرت نسـبت میدادنـد و بیشترین اسـتعمال را لقب تقی داشت و بیشتر بکار میرفت لکن بزرگترین و اولی ترین القاب که به ایشان اطلاق مینمودند لقبی بود که رسول خدا (ص) او را به آن وصف مینمود و به او اختصاص داده بود و صفت او قرار داده بود که راویان ثقه و معتبر و معتمد به اسناد محکم به صحیحترین قول از پیامبر نقل کرده انـد که ایشان میفرمود:

به درستی که این پسـرم سـید است پس اولیترین لقب امام حسن (ع) سـید شد.

ابن عیسـی در کشف الغمه
میگوید؛ ابن خشاب گفت: کنیه امام حسن مجتبی (ع) و القاب آن حضـرت سید، سبط، امین، حجت، بر، تقی، زکی، اثیر، مجتـبی، سـبط، اول و زاهـد میباشـد.

در کشـف الغمـه از احمـد بن ایـوب مغیري آمـده که گفت: امـام حسن (ع) سفیدرو بود که کمی به سـرخی میگرائید، چشـمانی درشت داشت، گونههایش کم گوشت بود، موهاي صورتش کم پشت و نازك بود، موهایی بلند داشت و گردنش از سـفیدي مانند نقره خام بود، مفصـلهایش درشت بود و دو شانه اش با هم فاصـله زیـادي داشت و چهارشـانه بود، متوسـط القامه بود، نه بزرگ و بلنـد و نه کوچک و کوتاه، از نظر چهره از تمام مردم با نمکتر و دل ربا بود، انـدامش معتدل و موهایش مجعد بود که آنها را خضاب میکرد.

ابن بابویه در عیون
به اسـنادش از حسـین بن خالد صـیرفی در خـبر طولاـنی نقـل کرده اسـت که: ابی الحسن علی بن موسـی الرضـا (ع) فرمـود: نقش انگشـتري امـام حسن (ع) العزة الله و نقش انگشتري امام حسـین (ع) ان االله بالغ امره بود، علی بن الحسـین (ع) با انگشتري پدرش حسـین مهر مینمود و محمد بن علی با نقش انگشتري امام حسن (ع) مهر مینمود.

در ارشاد
آمده که حسن بن علی (ع) از سـینه تا به سـر شبیه به رسول خدا (ص) بود و حسـین (ع) از سـینه تـا به پاها شبیه به رسول خـدا (ص) بود، آن دو در بین خانـدان عترت و خانواده و اولاد پیامبر عزیزترین اشـخاص براي پیامبر (ص) بودند.