مبانى ادبى فرق « انزال » و « تنزيل » - صفحه 48

مبانى ادبى فرق «انزال» و «تنزيل»

محمّد احسانى‏فر لنگرودى ۱

چكيده

جهات مختلفِ مربوط به نزول‏هاي دفعي و تدريجي، ماهيت و ويژگي‏هاي نزول و جز اين‌ها را با اشاره يا به وضوح، در بخش وسيعي از متون كتاب و سنّت، مورد توجّه قرار گرفته‏اند؛ ليكن تحقيق در آن‌ها براي كشف دقايق و جزئيات مباحث، و زدودن برخي شبهات و ابهامات، منوط به اموري است؛ از جمله اثبات مسئله «فرق بين كاربرد انزال و تنزيل» و مبناي ادبي آن است. مسئله‏اي كه حلّ آن آفاق جديدي بر پژوهشيان در كتاب و سنّت مي‏گشايد. اساس ادبي اين فرق، وضع هيئت باب تفعيل و دلالت غالبي‏اش بر معناي تكثير فعل است كه به لحاظ خصوصيات مورد استعمال ـ يعني نزول قرآن ـ بر معناي تدريج منطبق مي‏شود. باب اِفعال نيز براي حدوث دفعي فعل وضع نشده، ليكن كاربرد متفاوت مشتقّات «اِنزال» و «تنزيل» به صورت متقابل يا در قِران تركيبي، در نصوص، به اِنزال ظهوري در معناي مقابل مفاد تنزيل مي‏بخشد. به رغم تسالم جميع يا جمهور اديبان كهن، ابوحيان ـ نه در اصل اين مبنا ـ بلكه در تطبيق آن بر مورد نزول قرآن مناقشه نمود، نيز برخي معاصران در اصل مبنا مناقشه دارند. اين پژوهش با نقل ديدگاه ستارگان ادب تازي، تحليل و تبيين ابعاد مبنا و پاسخ‏گويي به شبهات، استواري اين مبنا را نمايان مي‏سازد.

كليدواژه‌ها: فرق اِنزال و تنزيل، مفاد باب تفعيل، نصوص مربوط به نزول، نزول تدريجي و دفعي.

درآمد

بخش وسيعي از متون كتاب و سنّت، ابعاد گوناگوني از مباحث مربوط به نزول‏هاي دفعي و تدريجي، ماهيت و ويژگي‏هاي نزول يا نزول‏هاي مجمل و مفصّل از مقام رفيع امّ الكتاب به پايين، ويژگي‏هاي هر مرحله و گونه از تنزّلات قرآن را، به اشاره يا به وضوح مورد توجّه قرار

1.استاديار دانشکده علوم حديث.

صفحه از 72