مبانى ادبى فرق «انزال» و «تنزيل»
محمّد احسانىفر لنگرودى ۱
چكيده
جهات مختلفِ مربوط به نزولهاي دفعي و تدريجي، ماهيت و ويژگيهاي نزول و جز اينها را با اشاره يا به وضوح، در بخش وسيعي از متون كتاب و سنّت، مورد توجّه قرار گرفتهاند؛ ليكن تحقيق در آنها براي كشف دقايق و جزئيات مباحث، و زدودن برخي شبهات و ابهامات، منوط به اموري است؛ از جمله اثبات مسئله «فرق بين كاربرد انزال و تنزيل» و مبناي ادبي آن است. مسئلهاي كه حلّ آن آفاق جديدي بر پژوهشيان در كتاب و سنّت ميگشايد. اساس ادبي اين فرق، وضع هيئت باب تفعيل و دلالت غالبياش بر معناي تكثير فعل است كه به لحاظ خصوصيات مورد استعمال ـ يعني نزول قرآن ـ بر معناي تدريج منطبق ميشود. باب اِفعال نيز براي حدوث دفعي فعل وضع نشده، ليكن كاربرد متفاوت مشتقّات «اِنزال» و «تنزيل» به صورت متقابل يا در قِران تركيبي، در نصوص، به اِنزال ظهوري در معناي مقابل مفاد تنزيل ميبخشد. به رغم تسالم جميع يا جمهور اديبان كهن، ابوحيان ـ نه در اصل اين مبنا ـ بلكه در تطبيق آن بر مورد نزول قرآن مناقشه نمود، نيز برخي معاصران در اصل مبنا مناقشه دارند. اين پژوهش با نقل ديدگاه ستارگان ادب تازي، تحليل و تبيين ابعاد مبنا و پاسخگويي به شبهات، استواري اين مبنا را نمايان ميسازد.
كليدواژهها: فرق اِنزال و تنزيل، مفاد باب تفعيل، نصوص مربوط به نزول، نزول تدريجي و دفعي.
درآمد
بخش وسيعي از متون كتاب و سنّت، ابعاد گوناگوني از مباحث مربوط به نزولهاي دفعي و تدريجي، ماهيت و ويژگيهاي نزول يا نزولهاي مجمل و مفصّل از مقام رفيع امّ الكتاب به پايين، ويژگيهاي هر مرحله و گونه از تنزّلات قرآن را، به اشاره يا به وضوح مورد توجّه قرار
1.استاديار دانشکده علوم حديث.