مطالعه کتاب خرید کتاب دانلود کتاب
عنوان کتاب : خلقت نوری پیامبر(ص) و اهل البیت(ع) در اندیشه امامیه نخستین
پديدآورنده : امداد توران
زمان پدیدآورنده: معاصر
محل نشر : قم
ناشر : دارالحدیث
نوبت چاپ : اول
تاریخ انتشار : 1398ش
تعداد جلد : 1
تعداد صفحه : 318
قطع : رقعی
زبان : فارسی
جستجو در Lib.ir

خلقت نوری پیامبر(ص) و اهل البیت(ع) در اندیشه امامیه نخستین

این کتاب به بحث از عالم انوار، یعنی عالمی که در آن فقط انوار اهل البیت علیهم السلام آفریده شده بودند، می پردازد.

روایات از سه عالم پیشین سخن می گویند:

۱. عالم انوار، یعنی عالمی که در آن فقط انوار اهل البیت علیهم السلام آفریده شده بودند و خبری از دیگر انسان ها نبود؛

۲. عالم ارواح که در آن ارواح همه انسان ها مقدم بر ابدانشان آفریده شدند

۳. عالم ذرّ که در آن ابدان همه انسان ها به صورت موجوداتی ریز و ذرّه وار آفریده شدند.

به نظر می رسد جای پژوهش های تاریخی جامع الاطراف درباره هر کدام از سه عالم فوق همچنان خالی است. این کتاب بررسی تاریخی موضوع نخست را محور بحث قرار داده است.

فصل نخست،از شش فصل کتاب ، که طولانی ترین فصل است، احادیث خلقت نوری را، که خاستگاه تمام مباحث کلامی در باب خلقت نوری اند، به بحث گذاشته است. این فصل تلاش کرده که فهرستی جامع از احادیث خلقت نوری در منابع روایی امامیه در قرون نخستین، یعنی تا قرن پنجم، به دست دهد. این گردآوری علاوه بر ارائه همه احادیث خلقت نوری، درصدد روشن کردن وزن حدیثی و کلامی این احادیث است؛ از این رو، در این فصل بین منابع حدیثی معتبر و منابعی که در اعتبار یا انتسابشان به مؤلف چون و چرا شده تفکیک شده و احادیث خلقت نوری هر کدام از این دو دسته به صورت مجزا گزارش شده است.

اقدام دیگری که در این فصل صورت گرفته، اعتبار سنجی سندی و مضمونی احادیث خلقت نوری است. گام سوم این فصل در سنجش اعتبار احادیث خلقت نوری عبارت است از توجه به تواتر احادیث خلقت نوری، در اصل مضمون خلقت نوری، بی آنکه جزئیات محتوایشان مد نظر باشد. بدین منظور روات واقع در طبقات اسناد ۱۵ روایت از مجموع روایات خلقت نوری معرفی و شمارش شده اند؛ چرا که به نظر می رسد همین تعداد، که کمتر از نصف احادیث خلقت نوری در منابع معتبراند، برای نشان دادن تواتر کفایت می کند. در بخش اخیر این فصل، تاریخ دو حدیث از احادیث خلقت نوری منقول از امام رضا علیه السلام بررسی و تلاش شده که با تاریخ گذاری سند و منابع این دو حدیث دیرین ترین زمان نقل آنها شناسایی شود.

فصل دوم،تلاش می کند از طریق پیوند زدن و ترکیب مجموع احادیث خلقت نوری پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل البیت علیهم السلام، که هر کدام گوشه هایی از ماجرای خلقت نوری را بیان می دارند، داستان خلقت نوری را از ابتدا تا انتها بازسازی کند. این فصل نشان می دهد که احادیث خلقت نوری، به رغم پاره ای اختلافات، در کل با یکدیگر هماهنگ اند و همچون قطعات یک جورچین، تصویر سازواری از این آموزه به دست می دهند.

فصل سوم،روشن می کند که کدام یک از جریانات حدیثی یا کلامی در هر کدام از دو مدرسه کوفه و قم، احادیث خلقت نوری اهل البیت علیهم السلام را نقل کرده و به آن اعتقاد ورزیده اند. این نکته علاوه بر اینکه سیر تاریخی اعتقاد به این موضوع را در این دوره زمانی روشن می کند، از آن حیث نیز اهمیت دارد که می تواند به ترسیم مرزهای محتمل اعتقادی بین بدنه اصلی امامیه و متهمان به غلو کمک کند. این فصل نشان می دهد که نقل روایات خلقت نوری اهل البیت علیهم السلام در دو مدرسه کلامی و حدیثی کوفه و قم به متهمان به غلو اختصاص نداشته، بلکه روات غیرمتهم این دو مدرسه نیز دست اندر کار نقل این قبیل احادیث بوده اند. بر این اساس می توان گفت که گزارش احادیث خلقت نوری و اعتقاد به مضمونشان در این دو مدرسه امری مرسوم بوده است.

فصل چهارم،به دنبال پاسخ به این پرسش است که چرا متکلمان بغداد، به طور مشخص شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی، موضعی منفی در قبال خلقت نوری و عوالم پیشین انسان اتخاذ کرده اند، در حالی که می دانیم محدثان و محدث متکلمان کوفه و قم قول به خلقت نوری اهل البیت علیهم السلام و وجود پیشین عموم انسان ها را پذیرفته بودند. این فصل تلاش می کند عوامل نظری رویگردانی بغدادیان از موضع مثبت محدثان و محدث متکلمان درباره خلقت نوری و وجود پیشین انسان را شناسایی و معرفی کند. از آنجا که انکار خلقت نوری و وجود پیشین انسان مستلزم عبور از سد روایات مثبِت آنها است، تعامل تأویل گرایانه متکلمان بغداد با این روایات مورد توجه در این فصل قرار گرفته است.

درفصل پنجم،موضع عالمان مدرسه ری، که بعد از افول مدرسه بغداد رونق یافت، در قبال خلقت نوری و وجود پیشین انسان بررسی شده است. این فصل با کاوش در آثار برجا مانده از عالمان این مدرسه نشان می‌‌‌دهد که احادیث خلقت نوری اهل‌البیت علیهم السلام در مدرسه ری افزایش کیفی داشته است و در آثار برخی از عالمان این مدرسه، احادیثی در این باره درج شده که مضامین عالی آنها در احادیث دو مدرسه پیشین، مشهود نیست.

فصل ششم، فصل پایانی کتاب، تلاش می‌‌‌کند با نگاهی از فراز تاریخ باور داشتن یا نداشتن به خلقت نوری در امامیه را، از آغاز تا پایان قرن ششم، گزارش و تحلیل کند.