مبانى اخلاقى در صحيفه سجاديه - صفحه 73

بمكارم الاخلاق فان اللّه عزّوجلّ بعثنى بها (بحارالانوار 66 / 375) برشماست كه به مكارم اخلاق آراسته شويد، زيرا خداى تعالى مرا براى آن مبعوث كرده است.
اين حديث، جايگاه رفيع اخلاق در تعاليم انبياء و على‏الخصوص پيامبر اكرم را نشان مى‏دهد. در آيات قرآنى نيزبه مفاهيم اخلاقى در ابعاد فردى و اجتماعى آن تأكيد فراوانى شده است. قرآن، فضايل همچون راستى، درستى، صدق، امانت، كظم غيظ، عفو، بخشايش را ستوده و رذايل همچون دروغ، خيانت، ظلم، تجاوز، پرده‏درى و غيبت را نكوهيده است.
1 ـ 2. پيامبر اكرم خود الگو و اسوه اخلاق بود. خداوند، خلق و خوى والاى او را ستوده و او را چنين مى‏ستايد: انّك لعلى خلق عظيم. (القلم / 4) شخصيت تو مبتنى بر خلق و خوى عظيمى است. اخلاق والاى پيامبر اكرم، خود يكى از اسباب ايمان و جذب مردم به آئين اسلام بوده است و در قرآن كريم مى‏خوانيم: ولو كنت فظا غليظ القلب لانفضوا من حولك (آل عمران / 159) اگر تندخو و خشن بودى مردم از گرد تو پراكنده مى‏شدند.
امامان شيعه نيز ـ كه خلفاى بر حق پيامبر اكرم بودند ـ همگى اسوه‏هاى اخلاق و رفتار و فضايل انسانى بودند و همين ويژگى، يكى از نشانه‏هاى جانشينان راستين پيامبر اكرم است. امّا به اين ويژگى اساسى رهبران راستين اسلام كمتر استناد شده و ابعاد اخلاقى شخصيت آنها كمتر مورد بررسى قرار گرفته است.
1 ـ 3. يكى از كهن‏ترين متون اسلامى كه در قرن اوّل هجرى تأليف شده، كتاب الصحيفه الكامله يا الصحيفه السجاديه تأليف امام زين العابدين و سيّد الساجدين على بن‏الحسين عليهماالسلام است. اين كتاب به زبور آل محمّد نيز موسوم است و به تواتر، توسط سه فرقه زيديه و اسماعيليه و اماميه به طرق گوناگون از آن امام همام روايت شده است. (رك: اسنـاد و مشايـخ راويـان صحيفـه كامله، علـوم حـديث 12 / 26 ـ 69). اين كتاب مجموعه دعاهاى امام زين العابدين عليه ‏السلام با خالق يكتا است، امّا آنچه كه از اخلاق حسنه و فاضله در اين دعاها تعليم داده مى‏شود، كمتر از ساير مضامين شريف آن نيست. در اين مجموعه گرانقدر، ضمن مناجات با خالق هستى، عالى‏ترين خلق و خوى انسانى در رفتار فردى و اجتماعى تعليم گرديده است و هركس كه به مطالعه مضامين آن بپردازد، به شخصيت والا و

صفحه از 92